Tacik alfabesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi














Tacikçe, tarih boyunca Arap, Latin ve Kiril alfabelerinin farklı sürümleri ile toplam üç ayrı yazı sistemi ile yazılmıştır. Tacikçeye ait kullanılan herhangi bir sürüm, Tacik alfabesi olarak tanımlandırılabilir; bunlar Tacikçede اﻟﻔﺒﺎﯼ تاجيكی‬ (F‫ ars-Arap alfabesi), алифбои тоҷикӣ (Kiril alfabesi), alifʙoi toçikī (Latin alfabesi) olarak gösterilmektedir.
Herhangi bir alfabenin kullanışı genellikle Tacikistan tarihi ile ilişkilendirilmiştir. Önce Arap alfabesi, daha sonra kısa bir süreliğine Latin alfabesi ve ondan sonra Kiril alfabesi kullanılmıştır. Kiril alfabesi bugüne kadar Tacikistan'da en çok kullanılan yazı sistemidir. Mamafîh Tacikistan, bazı koşullar tamamlandıktan sonra, Kiril alfabesinden Fars-Arap sistemine döneceğini ilan ederek İran ve Afganistan (Farsça konuşan ülkeler) ile daha yakın kültürel bağlar kurmayı amaçlamaktadır.

Siyasî bağlamı
Sovyetler Birliği'nin parçalanmasıyla bağımsızlıklarını ilan eden birçok devlet gibi, Tacikistan'da da kullanılan yazı sistemin değişimi, ve bu konu hakkındaki tartışmalar, siyasî temalara yakın bir bağa sahip olmuştur. Basit terimlerle, Kiril alfabesinin uygulamasından itibaren Latin alfabesi kullanılmamasına karşın, Latin alfabesi Turancılar tarafından savunulmaktadır, çünkü Turancılar, Tacikistan'ın diğer Türki Cumhuriyetleri ile daha yakın olmasını amaçlamaktadırlar. Fars-Arap alfabesi, muhafazakârlar, İslamcılar ve Tacikistan'ı İran'a ve Fars mirasına daha yakın getirmek isteyen kişiler tarafından savunulmaktadır. Şu anki de facto standartına göre, Kiril alfabesi, statükoyu sağlamak isteyenler ve Tacikistan'ın Rusya'dan uzaklaşmasını istemeyenler tarafından savunulmaktadır.

Tarih
Tacikistan'da İslam'ın etkisine rağmen, 1920li yıllara kadar, Tacikçe, Fars-Arap alfabesi ile yazılmıştır. Bu zamana kadar, bu dil ayrı bir dil olarak düşünülmedi ve sadece Fars dili olarak tanımlanıldı. Sovyet Birliği 1923-1927 arası Fars-Arap sistemini basitlendirmeye başladılar. 1927'de Sovyetler, Tacikçe'nin yazı sistemini temeli Latin alfabesi olan bir sistemle değiştirdiler. SSCB'liler, okuryazarlık sayısını artırmak ve Tacikistan'ı, büyük kısmı Müslüman olan Orta Asya'dan uzaklaştırmak amacıyla Latin yazı sistemini uygulamaya koydular. Pratiksel düşünceler de bu değişimin uygulanmasını etkiledi. Fars-Arap alfabesi, abcad yazı sistemine sahip olmasına rağmen, Tacikçe'nin ünlü harflerini göstermek için yeterince harfi yoktur. Ayrıca, Fars-Arap alfabesini öğrenmek daha zordur, çünkü harfleri konumlarına bağlı olarak ayrı şekillere sahip olmaktadır.

Bu, Nisan 1928'de Romanizasyon Kararnamesi tarafından kanun haline getirildi.Tacikçe'nin Latin sürümünün temeli, amacı birleşmiş Türk alfabesini yaratmak (Tacikçe bir Türk dili olmamasına karşın) Türkofon bilim adamların eserleriydi. Bununla hedeflenen okur yazar oranını bir kampanya ile yükseltmekti. Bu kampanya ile istenilen hedefe 20. yüzyılın ortalarında ulaşıldı.
Orta Asya'nın <<ruslaştırılma>>sı ile, 1930lu yıllarının son senelerinde Kiril yazı sistemi uygulanıldı. 1980li yılların sonlarına kadar özerk Tacikistan Cumhuriyeti'nde Kiril alfabesi kullanıldı. 1989'da, Tacik milliyetçiliği nedeniyle, Tacikçe'yi resmî dili olarak tanımlayan bir kanun yürürlüğe konuldu. Ayrıca bu kanun, Tacikçe kelimesinden sonra <<Fârsi>> kelimesini koyarak, Tacikçe'yi Farsça ile resmî olarak eşit hale getirdi.
Fars-Arap yazı sistemi, eğitime ve genel hayata uygulanmayla hayata geçirildi. Ancak 1993'te Tacikistan İslamî Rönesans Partisi'nin yasaklanılması, Fars-Arap sisteminin uygulanılmasını yavaşlandırdı. 1999'da <<Fârsi>> kelimesi, millî dil kanunundan çıkarıldı. 2004 itibarıyla, de-facto olarak kullanılan standart, Kiril alfabesinin Tacikçe sürümüdür ve 1996 itibarıyla çok az kişi Fars-Arap alfabesini okuyabilir.