Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF)

Cumhuriyet döneminde siyasal parti (1930).

Çok partili siyasal yaşama geçiş yolunda ikinci deneme olmuş, kurulmasından birkaç ay sonra varlığına son vermek zorunda kalmıştır.

Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal (Atatürk) ekonomik ve toplumsal sorunların Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) hükümetinin meclisteki denetimsizliğinden kaynaklandığını ve bir muhalefet partisinin hükümeti uyarabileceğim düşünüyordu. Ayrıca, yeni bir parti gerçekte var olan, ama siyasal baskılar nedeniyle kendini ortaya koyamayan toplumsal muhalefetin gücünü de gösterecekti. Ali Fethi Bey (Okyar) Paris büyükelçiliğinden dönüşünde, Mustafa Kemal’in önerisi ve onayıyla SCF’yi kurdu (12 Ağustos 1930). Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’ndan (1924) sonra Cumhuriyet döneminin ikinci muhalif siyasal partisi olarak kurulan SCF’nin, çoğu milletvekili olan öteki kurucu ve genel yönetim kurulu üyeleri şunlardı:

• Nuri Bey (Conker),
• Senih Bey (Hızıroğlu),
• Tahsin Bey (Üzer),
• Mehmet Emin Bey (Yurdakul),
• Nakiyettin Bey (Yücekök),
• İbrahim Bey (Dalkılıç),
• Refik İsmail Bey (Kakmacı),
• Süreyya Paşa (İlmen),
• Ali Haydar Bey (Yuluğ)
• Ahmed Bey (Ağaoğlu).

Yapılan görev dağılımında SCF genel başkanlığına Fethi Bey, genel sekreterliğe de Nuri Bey getirildi. SCF kuruluş aşamasında bir programla “Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın Yasası” adlı bir tüzük hazırladı. Programda, partinin cumhuriyetçi, milliyet- serbest düşme 330 çi ve laiklik ilkesine bağlı olduğu vurgulanıyor, temel hak ve özgürlüklerin herkes için geçerli olması gereğine dikkat çekiliyordu. Yabancı sermayenin ülkeye girmesinin özendirilmesi isteniyor, ekonomik yaşamda sürekli devlet müdahalesine karşı çıkılıyordu. Program yönetsel alanda da köklü düzenlemeler yapılmasını ve tek dereceli seçim sistemine geçilmesini savunuyordu. Programdaki önemli bir madde de kadınlara seçme ve seçilme hakkının tamnmasıydı.

SCF kısa sürede geniş bir destek kazanarak CHF yönetimini kaygılandırdı. Öte yandan, Fethi Bey’in CHF’nin otoriter yönetimine ve ekonomi politikalarına yönelik eleştirileri de iktidar partisinin SCF’nin gelişmesinden duyduğu hoşnutsuzluğu artırdı.
SCF’nin liberal özellikler taşıyan ekonomik yaklaşımı karşısında, Başbakan İsmet Paşa 30 Ağustos 1930’da Sivas’ta yaptığı konuşmada, ilk kez CHF’nin “ılımlı devletçi” bir parti olduğunu açıkladı. Böylece iki parti arasındaki ekonomi politikasına ilişkin farklılık, “liberal” ve “devletçi” sıfatlarıyla belirtilmeye başladı. SCF ekonomide devlet müdahalelerinin en az düzeyde olmasını ve yalnızca özel girişimcilerin yetersiz kalacağı alanlarda gündeme gelmesini savunurken, CHF hızlı kalkınma ve sanayileşmenin ancak devletin ekonomik yaşama doğrudan ve yoğun müdahalesiyle gerçekleştirilebileceğini öne sürüyordu. Fethi Bey’in Eylül 1930’daki İzmir gezisinde çıkan olayların ardından, hükümet SCF’nin çalışmalarını engellemeye başladı. Ekim 1930'da ülke çapında yapılan belediye seçimlerine SCF de katıldı ve umulanın üstünde bir başan kazandı.

Bu arada, Samsun’da belediye başkanlığını da elde etti. Ama SCF’nin iktidara ancak cumhurbaşkanıyla çatışarak gelebileceğini kavrayan Fethi Bey, bunun çok ağır sonuçlar yaratacağı inancıyla, 17 Kasım 1930’da Dahiliye Vekâleti’ne başvurarak SCF’nin feshedildiğini açıkladı. SCF’nin feshedilmesinden sonra, aralarında Nuri Bey, Tahsin Bey, Mehmet Emin ve Nakiyettin Bey gibi etkin kişilerin de bulunduğu partili milletvekillerinin bir bölümü yeniden CHF’ye döndü.