Os. Mebhası marifet, Marifet nazariyesi, Tenkidül ulum, Nazariyei ulum, Felsefei ulum, Mebhası ilim, İlmiyat, İlmül ulum; Fr. Epistemologie-Gnoseologie; Al. Wissenschaftslehre-Gnosiology; İt. Epistemologia-Gnoseologia)



Bilginin bilgisi... doğrudan doğruya bilgi olgusu’yla bilme olayı’nı inceleyen genel bilim dalını adlandıran bilgi kuramı deyimi, Al. Erkenntnistheorie deyiminin çevirisidir ve başka dillerde de (örneğin Fr. Theorie de la connaissance, İng. Theory of knowledge) yerleşmiştir. Gerçekte gnoseoloji ve epistemoloji deyimlerinin Türkçe karşılığı bilgibilim’dir.

Bilgi kuramı terimi, doğrudan doğruya bilgi’nin ne olduğunu inceleyen bir bilim dalını adlandırır ve şu sorunun karşılığını araştırır: bilgi olgusu nasıl gerçekleşiyor? .. Bu soru bilgi’nin özü, sınırı ve kaynakları sorunlarını kapsar. Hind-Avrupa dil grubuna bağlı Batı dillerinde birbirlerine pek yakın anlamlarda kullanılan epistemologie (Os. İlmiyat), gnoseologie (Os. Mebhası marifet) ve theorie de la connaissance (Os. Nazariyei ilim) terimlerinin Türkçe’ye bilgi kuramı terimiyle çevrilmiş olması karışıklıklar doğurmaktadır. Ne var ki bu karışıklık bir dereceye kadar Batı dillerinde de vardır. İngiliz düşünürü Baldwin, bu yüzden, bilgi olgusunun özü-kaynağı-sınırı sorunlarını inceleyen bilim dalının epistemologie ve bilgi olgusunun varlık değeri bakımından eleştirisinin gnoseologie terimleriyle dile getirilmesini önermiştir.gerçekte, bu iki terim arasındaki anlam ayrılığı, bilgi elde etmek için kullanılan yöntem ayrılığından doğmaktadır.

Epistemologie terimi bilimsel bilginin ne olduğunu inceleyen bilim dalını, gnoseologie terimi sezgisel bilginin ne olduğunu inceleyen bilim dalını adlandırır. Theorie de la connaissance ise bilen’le bilinen arasındaki ilişkilerin ne olduğunu inceler. Ayrıca bilgi kuramı deyimi, bilginin kaynağı üstünde savlar ileri süren usçuluk, duyumculuk, sezgicilik, deneycilik vb. gibi çeşitli bilgi öğretilerini de adlandırır. Bir yandan da bilginin değerini araştıran bir felsefe dalıdır. Ne var ki bütü bunlar metafizik felsefenin araştırma ve incelemeleridir. Eytişimsel özdekçi felsefenin bilgi kuramı, yansı kuramı’dır ki bilginin ne olduğunu nasıl elde edildiğini, geçerliliğini ve zorunluluğunu açık seçik sergiler.

Orhan Hançerlioğlu (Felsefe Sözlüğü, Remzi Kitabevi)