İSLAM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI
11. VE 12. YÜZYILLARDA İSLAMİYET VE TÜRK KÜLTÜRÜ
Türkler İslam ordularıyla ilk kez 7. yüzyıl sonlarında Horasan'da özellikle 9. yüzyılın ilk yarısında Maveraünnehir'de karşılaşmışlardır.
10. yüzyılda Maveraünnehir dolaylarında yaşayan Türkler Müslüman Araplar'ın etkisiyle toplu şekillerde ve zamanla İslam dinini kabul etmişlerdir.Bu yeni kültür bir çok alanı etkilediği gibi Türk Edebiyatı'nı da etkilemiştir.İslam kültürü etkisinde gelişen Türk Edebiyatı bir geçiş döneminden sonra ürünlerini vermeye başlamış bu eserlerde İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı gelenekleriyle İslam kültürüyle şekillenen edebiyat gelenekleri birlikte kullanılmıştır.
Bu dönemde eser veren Türk sanatçıları yeni kültürün edebiyat geleneklerini komşu oldukları Farslılar'ın (İran) Edebiyatı'ndan alırlar. Başta mesnevi olak üzere birçok nazım şekli ve türlerini Farslılardan alırlar.İslamiyetle ilgili kavramların yanında ortak kullanılan (mazmun) ve semboller Türk Edebiyatı'nda görülmeye başlar.Arapça,Farsça sözcük ve tamlamaların yer aldığı bir dil (Osmanlıca, Türkçe, Arapça, Farsça) ortaya çıkar.
İslami dönemde verilen ilk dil ve edebiyat ürünlerinde edebi nitelikten ziyade manevi,ahlaki,öğretici,nasihat yönü ağır basan temalara yer verilir.Bu dönem sanatçıları sanatı "dini ve ahlaki inançları taşıyan öğreten bir araç" olarak düşünürler.Bu nedenle verilen eserlerde daha çok iyilik,fazilet ve iman telkin eden didaktik niteliği ön planda olan mesnevi tarzında eserler verilmiştir.
İslamiyet'in etkisi altında gelişen Türk Edebiyatı'nın ilk diL ve edebiyat ürünleri 11. yüzyılda verilmiştir.Hakaniye Türkçesi ile yazılan eserlerin başlıcaları şunlardır ;
1-)Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib) 11. yüzyıl
2-)Divan-ı Lügati't Türk (Kaşgarlı Mahmut ) 11. yüzyıl
3-)Atebetül-Hakayık (Edip Ahmet Yükneki ) 12. yüzyıl
4-)Divan-ı Hikmet (Hoca Ahmet Yesevi) 12.yüzyıl
5-) Dede Kotkut Hikayeleri (Anonim) 15. yüzyıl
11. ve 12. yüzyılın Genel Özellikleri
11. yüzyılda başlayan İslami dönem Türk Edebiyatı 11. ve 12. yüzyıllarda geçiş dönemi yaşamıştır.Bu dönemde Arap ve Fars Edebiyatları edebiyatımızı etkisi altına almış milli edebiyatımız olan Halk Edebiyatı devam ederken Klasik Türk Edebiyatı ve Tasavvuf Edebiyatı ilk örneklerini vermiştir.
Biçim Özellikleri
Nazım Şekilleri
Arap ve Fars Edebiyatı’nın nazım şekilleri (gazel, kaside, murabba, mesnevi, rubai ,terkib-i bent, tercibi bent gibi ) kullanılmaya başlanılmış.
Nazım Birimi
Bu dönemde dörtlük biriminin yanı sıra Arap ve Fars Edebiyatı’ndan aktarılan beyit birimi de kullanılmıştır.
Ölçü
Hece ölçüsü ile aruz ölçüsü birlikte kullanılmış ancak aruz ölçüsü kullanma eğilimi artmıştır.
Uyak
Yarım uyak azalmış daha çok tam ve zengin uyak kullanılmıştır. Göz kafiyesinin ilk örnekleri bu dönemde görülmeye başlanmıştır.
Dil
Bu dönem ürünleri Hakaniye Lehçesi (Karahanlı Türkçesi) ve Çağatayca ile yazılmıştır.Ayrıca Arapça ve Farsça sözcüklere yer verilmiş.İslam dini ile ilgili kavramlar dilimize girmiştir.
Üslup
Süslü bir anlatım amaçlanmamakla birlikte kalıplaşmış benzetmelere (mazmun) yer verilir.
İçerik Özellikleri
*Bu dönemin yapıtlarının ortak özelliği didaktik olmalarıdır.
*Eserde İslamiyet Öncesi ve İslami kültür bir arada yer almıştır.
*Toplumsal sorunlar ahlak ve dildir.
* Yapıtların tümünde İslam felsefesi egemendir.
