Türk Boyları - Oğuz Boyu (Oğuzlar)

Orta Asya'daki Türk toplulukla­rından biri olan Oğuzlar'ın adına ilk kez, İS 7. yüzyılda yazıldığı sanılan Yenisey yazıtlarında rastlanır. Buradan, Oğuzlar'ın o sıralarda altı boy halinde yaşadıkları anlaşılmaktadır. 8. yüzyıl başlarında en güçlü dönemlerini yaşa­yan Göktürkler'in egemenliği altına girme­mek için mücadele eden Oğuzlar, Bilge Ka­ğan döneminde (716-734) yenik düşerek da­ğıldılar. Bir bölümü de Göktürk egemenliğini kabul ederek asıl yurtları olan Yenisey Irmağı ile Baykal Gölü arasında kaldı. Göktürkler'in 742'de yıkılmalarından sonra Oğuzlar bu kez de Uygur egemenliğine karşı direndiler. Ama 9. yüzyıl başlarında giderek artan Uygur ve Kırgız baskısı karşısında büyük bölümü batı­ya, Seyhun (Sir Derya) Irmağı boylarına göç etti.

10. yüzyılda Aral Gölü ile Hazar Denizi arasındaki topraklara kadar yayılan Oğuzlar boylar arasındaki uzlaşmaya dayanan bir dev­let de kurmuşlardı. Tarihçilerin Oğuz Yabgu Devleti olarak adlandırdıkları bu devletin başında boy beylerinin kendi aralarından seçtikleri, yabgu sanı taşıyan bir hükümdar vardı. Oğuzlar'ın tarihte etkili bir rol oynama­ya başlamaları da bu devletin dağılma süreci­ne paraleldir.

Büyük Selçuklu Devleti'ni kuran Tuğrul Bey ile Çağrı Bey'in dedesi Selçuk 10. yüzyı­lın ikinci yarısında, başkanı olduğu Kınık bo­yu ile Oğuz Yabgu Devleti'nden ayrılarak ba­ğımsız bir güç oluşturmuştu. Selçuklular'ın önce İran'ı ardından da Anadolu'yu ele geçir­meleri üzerine birçok Oğuz boyu da onlarla birlikte göç etti. Bunlardan yerleşik yaşama geçmeyenler 11. yüzyıldan başlayarak Türkmen adıyla anıldılar. Göçebe Oğuzlar'la yerleşik yaşama geçenler arasında sert mücadeleler baş göster­di. Göçebe Oğuzlar'ın 1153'teki ayaklanması Büyük Selçuklu Devleti'nîn, 1240'taki Baba İshak Ayaklanması ise Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılış sürecini başlattı. Bununla birlikte, Oğuzlar birçok büyük devletin kuru­cusu oldular. Anadolu'da başta Osmanlılar olmak üzere Anadolu Beylikleri'ni kuranlar, Akkoyunlular ve Karakoyunlular ile İran'da egemenlik kuran Salgurlular, Afşarlar ve Ka­çarlar çeşitli Oğuz boylarındandır.

Oğuz Boyları

Oğuzlar'ın ortak, destansı tarihleri Oğuzname'ye (Oğuz Kağan Destanı) göre, en büyük hükümdarları Oğuz Han'ın Gök Tanrı'nın kızı olan eşinden doğan üç oğlundan (Ay Han, Gün Han, Yıldız Han) Bozok kolu; Yer Tanrı'nın kızından doğan üç oğlundan (Gök Han, Dağ Han, Deniz Han) da Üçok kolu; her birinin dört oğlundan da 24 Oğuz boyu türemiştir. Buna göre Ay Han'ın oğullarından Yazır, Döğer, Dodurga, Yaparlı; Gün Han'ın oğullarından Kayı, Bayat, Alkaevli, Karaevli; Yıldız Han'ın oğullarından Avşar, Kızık, Beğdili, Karkın; Gök Han'ın oğullarından Bayındır, Peçenek Çavuldur, Çepni; Dağ Han'ın oğullarından Salur, Eymür, Alayunt-lu, Yüreğir; Deniz Han'ın oğullarından İğdir, Büğdüz, Yıva ve Kınık boyları gelmiştir. Her dört boyun ongun adı verilen ortak bir simge­si, her boyun da hayvanlara vurulan ayrı damgası vardır. Oğuzlar'ın tarihine ve yaşam biçimlerine ışık tutan önemli bir kaynak da Dede Korkut Hikâyeleri'dir.