Besmele,

kainatı yaratan ve idare eden yüce varlığın adının ve en çok kullanılan doksan dokuz isim içinde başta söylenen Rahmân ve Rahîm sıfatlarının yer aldığı bir âyettir. Esirgeyen, bağışlayan, lütuf, merhamet ve ihsanını eksiltmeyen anlamındaki Rahmân ve Rahîm sıfatları İlâhî rahmet ve koruyuculuğun bütün âlemi ku­cakladığını ifade etmektedir.

Türkçede "besmele çekmek, bismillâh demek" deyimleri Bismil- lâhirrahmânirrahîm'i okumak demektir. "Euzü besmele" ise "kovulmuş şeytanın şerrinden Allâh'a sığınırım" anlamındaki "Eûzü billâhimineşşeytânirracîm" cümlesiyle besmelenin ortak adıdır (İA: 530). Nemi süresindeki besmele âyeti (27/30) nazil ol­duktan sonra son şeklini almış, Hz. Muhammed, hayatının sonu­na kadar hep bu ibareyi kullanmış, besmelenin yazıldığı ilk satı­ra da başka hiçbir şeyin yazılmamasını emretmiştir.

İslâmiyet'te gerek dünya gerek ahiretle ilgili olsun her önemli ve meşru işe Besmele ile başlamak tavsiye edilmiştir. Hz. Peygam- ber'in (Acluni II. 174) "Besmeleyle başlamayan her iş bereketsiz ve güdüktür" hadisiyle onun bir çok iş münasebetiyle besmele çekmesi ve besmele çekmeyi ve yazmayı tavsiye etmesi besmele­nin hem inanç, hem ibadet, hem de müslümanların günlük ha­yatlarında önemli bir yer tutmasına sebep olmuştur (Gözübüyük, 1977:31). Ayrıca her işe besmele ile başlamak, uluhiyyet ve ubu- diyyet arasında sevgiye dayalı bir münasebetin sembolü hâline gelmiştir. Çünkü besmele, hakikate ulaşmak için bir vesiledir.
Besmelenin başındaki "ba" edatı Arapça'da yapışma, sığınma,yardım isteme, bir şeyi araç ve sebep edinme anlamlarını ver­mektedir. Dolayısıyla besmele "Allâh'ın adına yapışarak O'ndan yardım dileyerek, O'na sığınarak, O'nu araç kılarak işe başlıyo­rum" demektir (Öztürk, 1996: 30). Bu bilinçle mümin, her işin başında besmeleyi okur. Besmele Allâh'ın insanlara en büyük ih­sanıdır. Çünkü besmelede Allâh adıyla birlikte O'nun acımak, esirgemek, bağışlamak, korumak, merhamet etmek anlamlarına gelen Rahmân ve Rahîm sıfatları yer almaktadır. Ba, isim, Allâh, Rahmân ve Rahîm kelimelerinden oluşan besmeleyi Kuşeyri, Le- tâif adlı eserindeki "Besmele" tefsirinde her surenin başındaki besmeleyi -Tevbe suresinde niçin bulunmadığını da dikkate ala­rak- farklı mânâlara gelecek şekilde açıklamıştır. Kuşeyrî, besme­le kelimesini hem yazım ve harf hem kavram hem de mânâları ile tefsir etmiştir (Akpınar, 2002: 53). Seyyid Muhammed Nûrü'l- Arabî de Fatiha Suresi Tefsirinde şöyle demektedir. Malum ola ki Besmele-i Şerîf'te üç isim vardır. Biri ism-i Celâl ki Allâh, ism-i zât. İkincisi ism-i kemâldir ki er-Rahmân, ismi sıfat. Üçüncü, ism-i Cemâl'dir ki er-Rahîm, ism-i ef'âl'dir. Bundan malûm oldu ki, besmele; ism-i zât ve sıfat ve ef'âl'dir. Yani tecelli-i ilâhî, zâtı, sıfatı ve ef'âliyle âlem, vücûda gelip mevcûd oldu. Zât, sıfat ve ef'âl olmayınca bir şey vücûda gelmez (Kumanlıoğlu, 1995: 130). Kur'an'da 113 kere tekrarlanan bu âyet (114 sûreden Be­raat sûresi hariç), Allâh'ın merhamet ve bağışlamayı esas alan bir kudret olduğuna dikkat çekmektedir. Bu görüş Kur'an'da tanıtı­lan insan, evren ve hayat anlayışının merhamet, hoşgörü ve ba­ğışlama üzerine oturduğunu da göstermektedir.

Ayrıca hem Fatiha sûresinin ilk âyeti olması, hem de "Bütün ilim­ler besmelenin 'bâ'sında dere olunmuştur." fikriyle Hz.Ali'den ri­vayet edilen "Eğer yazmak isteseydim besmelenin 'bâ'sı hakkın­da bir deve yükü kitap yazardım" sözüyle besmelenin ihtiva etti ği kutsal ve mühim mânâ, toplum hayatında önemli bir yer tut­masını sağlamıştır (Ramazanoğlu, 1984: 17).