Doğadaki bütün varlıklar canlı lar ve cansızlar olarak iki büyük gruba ayrılır. İnsanlar, kedi ve köpekler, böcekler, balık­lar, çiçekler, eğreltiotları ve ağaçlar, durgun sularda yaşayan ve mikroskopsuz görüleme yecek kadar küçük olan yaratıklar, hatta bunlardan da küçük olan hastalık yapıcı mik ropların hepsi birer canlıdır. Binlerce deği şik türü olan bütün bu canlıların taş, toprak, hava, su gibi doğal maddelerden insanın yaptığı en karmaşık makinelere kadar bütün cansız varlıklardan ayırt edilmelerini sağlayan bazı ortak özellikleri vardır. Canlılar doğar, büyür, çevrelerindeki değişikliklere tepki gös terir, ürer ve ölür. İşte canlılar ile cansızlar arasındaki temel fark budur.

Çevreye Tepki Gösterme
Canlıların çevrelerindeki bütün olaylara ve değişikliklere tepki göstermelerinde en büyük rolü duyuları oynar. İnsan, köpek, fil gibi memelilerde beş temel duyu vardır; bunlar görme, koklama, dokunma, tatma ve işitme duyularıdır. Örneğin bir köpek adını işittiğin de dönüp bakar ya da kuyruğunu sallar. Bir bebek acı bir ilacın tadını aldığında yüzünü buruşturur. Hayvanat bahçesindeki bir fil elinizdeki çöreği görünce hortumunu uzatır. Parlak ışıkta gözbebeğinin büzülmesi, bacak bacak üstüne atmış bir insanın dizinin hemen altına vurulduğunda ayağının birdenbire ileri fırlaması da duyuların birer tepkisidir.
Daha basit yapılı canlıların duyuları bu kadar gelişmiş olmadığı için tepkileri de daha değişiktir. Örneğin bir solucana yüksek sesle bağırıp sıçramasını beklemek boşunadır, çün kü solucanın kulağı yoktur. Ama ona doku nursanız ya da karanlıkta üzerine ışık tutarsa nız hemen büzülür.
Bitkilerin tepkileri genellikle çok daha ya vaştır. Hemen her bitkinin kökü aşağıya, toprağın derinliklerindeki suya doğru, dalları ve sürgünleri ise yukarıya, yani ışığa doğru uzanır. Çiçeklerin çoğu geceleri bütün taçyap-raklarını kapatır. Bezelyenin ya da üzüm asmasının sülük denen sarılıcı uzantıları yakı nındaki bir dala ya da sırığa değdiğinde bu desteğe dolanarak sarılır. Bataklıklarda yeti şen güneşgülünün yapraklarındaki yapışkan tüycüklere bir böcek değdiği anda, bu tüycük-ler hemen üstüne kapanarak böceği hapseder.
Oysa cansız bir varlık, örneğin bir taş parçası dokunma, ışık ya da ses gibi dış etkilere hiçbir tepki göstermez. Bir çekiç vuruşuyla taşı parçalayıp biçimini değiştirebi lirsiniz; ama taş bu vuruşun ardından, canlıla rın yaptığı gibi, dışarıdan gelecek yeni bir etkiyle yeniden değişmek üzere bir daha eski biçimine dönemez.
Cansız varlıklar arasında, canlıların göster diği tepkilere çok benzer şeyler yapabilen tek örnek belki de makinelerdir. Örneğin bir otomobilin marşına basıldığında motoru çalı şır ve debriyaj pedalı ile vites kolu devreye sokulduğunda otomobil harekete geçer. Bazı makineler bir fabrikanın işleyişini otomatik olarak denetleyebilir; bir bilgisayar kendisine sunulan herhangi bir sorunu inceleyerek en uygun çözümü bulabilir. Bu açıdan bakıldı ğında, bütün canlıların ortak özelliği olan tepki verme yetisi canlı ve cansız varlıkları birbirinden kesin olarak ayırmaya yeterli de ğildir. Canlıların öbür yaşamsal etkinliklerini de göz önünde bulundurmak gerekir.

Büyüme ve Üreme
Bütün canlılar büyür, yani yaşama ilk başladı ğı andakinden daha büyük boyutlara ulaşır. Büyümenin yolu, canlının dışarıdan bazı mad deleri alıp, bunları kendi dokularının bir parçası haline getirmesidir. Hayvanlar büyü melerini sağlayan besin maddelerini yedikleri öbür hayvanların ya da bitkilerin dokuların dan karşılarlar. Bitkiler ise havadan karbon dioksit, topraktan su ve çeşitli mineralleri alıp fotosentez denen bir süreçle kendi dokularını oluşturabilirler.
Bazı canlılarda, örneğin memelilerde genç lik döneminin belirli bir aşamasında büyüme durur. Ama saç, tırnak gibi bazı dokuların büyümesi ve bir kazada zarar gören vücut bölümlerinin kendi kendini onararak yenile me yeteneği yaşam boyu sürer. Örneğin derideki bir yara kapanır, kırılan kemikler yeniden birbirine kaynar. Buna karşılık yen geç ve istiridye gibi bazı hayvanlar yaşadıkları sürece yavaş yavaş büyürler; bitkilerde ise büyüme hiçbir zaman durmaz. Birçok bitki de kışın yalnızca kökünü toprakta bırakarak ölür; ama baharda yeni gövde ve yapraklarla donanır.
Canlıları cansızlardan ayıran en önemli özelliklerden biri de üremedir. Her canlı kendisine benzeyen yeni ve ayrı bireylerin dünyaya gelmesini sağlayabilir. Oysa cansız varlıklar hiçbir zaman üreyemez ve hiçbir canlı cansız bir varlıktan türeyemez.
Birçok bitki, toprağa düştüğü zaman koşul lar elverişliyse yeni bir bitki halinde gelişebi len tohumlarla ürer. Mantar gibi bazı canlılar ise spor denen üreme hücreleriyle çoğalır. Hayvanların çoğu bir yumurtadan gelişir ve ana babasına benzeyerek büyür. Bakteriler ve öbür tekhücreli canlılarda üreme olayı çok daha basittir. Bunların çoğu belli bir boyuta erişinceye kadar büyüdükten sonra ikiye bö lünür; yeni hücreler de yeterince büyüyünce yeniden bölünür. Tekhücrelilerin çok az bir bölümü ile çokhücrelilerden bazı hayvanlar, özellikle mercanlar, denizanaları ve hidralar tomurcuklanmayla ürer. Bu hayvanlarda vü cudun bir yerinden, tıpkı bir bitkinin tomur cuk vermesi gibi bir hücre yumrusu büyür ve bu tomurcuktan yeni bir birey gelişir.

Canlıların Sınıflandırılması
Yeryüzünde henüz varlığı bilinmeyen birçok küçük canlının yaşadığı kesindir. Bazı canlılar da daha yeryüzünde insanın belirmesinden çok önceki çağlarda yaşamış, bazen hiçbir iz-(fosil) bırakmadan soyu tükenerek yok olup gitmiştir. Ama bugün için bilinen bütün canlı lar bilim adamlarınca adlandırılıp sınıflandı rılmıştır. Milyonlarca türün ortak özellikleri ne ve akrabalık ilişkilerine göre sınıflandırıl ması, birçok bilim adamını yüzyıllarca uğraş tıran çok güç bir çalışmadır. Bu çalışmaların başlangıcından bu yana birçok canlı türü keşfedilmiş ya da türlerin sınıflandırmadaki yerini değiştiren yeni özellikleri açığa çıkmış, bu nedenle ilk sınıflandırmalardan bugüne çok şey değişmiştir. Günümüzde bile bütün bilim adamları tek bir sınıflandırma üzerinde görüş birliğine varmış değildir. Gene de, başlıca canlı gruplarını ve her gruptan birkaç örneği veren aşağıdaki sınıflandırma en be nimsenmiş sistemlerden biri sayılır.
Yeryüzündeki bütün canlılar dört büyük âleme ayrılabilir:
Monera
Protisia
Bitkiler
Hay vanlar
1. Monera âlemi bakterileri ve mavi-yeşil suyosunlarını içerir. Bakteriler genellikle küre, çomak ya da spiral biçiminde olan tekhücreli canlılardır. Pek çoğu hücre bölünmesiyle, bir bölümü de tomur cuklanmayla ya da sporlarla çoğalır. Bazı türleri verem, difteri, boğmaca, zatürree ve menenjit gibi bulaşıcı hastalıklara yol açar. Mavi-yeşil suyosunları bitkiler gibi fotosentez yapabilir, ama fotosentez için gerekli olan klorofil pigmenti bitkilerde ya da öbür suyosunlarında olduğu gibi kloroplast denen özel bir organcığın içinde değil dir. Çünkü bu canlılarda da, bakterilerde de hücrenin içinde organel denen özel işlevli organ-cıklar ve zarla çevrili gerçek bir çekirdek bulun maz. Bu yüzden bakteriler ile mavi-yeşil suyosun ları. daha doğrusu bu en basit canlıları içeren Monera âlemi bütün öbür canlılardan ayrılarak prokaryat (Prokaryotae) denen ayrı bir üstâlemde toplanmıştır. Zarla çevrili bir çekirdeği ve organel-leri olan daha gelişmiş tekhücreliler ile bütün çokhücreli canlılar ise, öbür üç âlemi kapsayan ökaryot (Eukaryotae) üstâlemindendir.
2. Protista âlemi mavi-yeşil suyosunları dışındaki bütün suyosunlarını, mantarları, likenleri ve tek hücreli hayvanları içerir. Yalnız ya da koloniler halinde, bağımsız ya da asalak yaşayan ökaryotik tekhücrelilerden başlayıp bitki ve hayvanlara ben zeyen en ilkel çokhücrelilere kadar uzanan bu âlem, canlıların sınıflandırılmasında en tartışmalı gruplardan biridir. Örneğin bu gruptaki suyosunla rını, mantarları ve likenleri birçok uzman bitki olarak kabul eder. Bazı sınıflandırmalarda ise, çok karmaşık bir grup olan mantarların çokhücreli ve gelişmiş örnekleri ayrı bir âlemde toplanır; tekhüc reli ve ilkel türleri ise Protista âlemi içinde ayrı bir altâlem olarak sınıflandırılır. Suyosunları ya da öbür adıyla algler, bitkiler gibi fotosentez yapabilen, ama bitkiler gibi gerçek kök, gövde ve yaprakları olmayan, hücre bölünmesiyle ya da sporlarla çoğalan canlılardır. Tatlı ve tuzlu sularda, ağaçların gövdelerinde, nemli ve kurak topraklarda yaşayabilen bu canlıların çoğu tekhüc reli ve ancak mikroskopla görülebilecek kadar küçüktür. Oysa bazıları, özellikle denizlerde yaşa yan türleri 100 metreye kadar boylanabilir ve yaprak biçimindeki görünümleriyle bitkilere çok benzer. Ökaryotik suyosunlarının, renklerine göre yeşil, esmer, kırmızı, sarı-yeşil ve altın suyosunları olarak adlandırılan birçok grubu vardır.
Mantarlar da en az suyosunları kadar çeşitlilik gösteren çok karmaşık bir gruptur. Bu canlıların biçim ve boyutları, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük, ilkel mantarlardan orman ve çayır larda yetişen bildiğimiz şapkalımantarlara kadar değişir. Klorofili olmayan ve genellikle asalak ya da çürükçül yaşayan mantarların bir bölümü bitki lerde pas, yanıklık, sürme, külleme ve mıldiyö gibi çeşitli hastalıklara, insanların asalağı olan türleri ise pamukçuk ve saçkıran hastalığına yol açar. Buna karşılık şapkahmantarların zehirsiz türleri çok sevilen bir yiyecektir. Ayrıca bayatlamış ek­mek ve peynirlerin ya da öbür yiyeceklerin üzerin de çoğalarak sarımsı yeşil bir küf katmanı oluştu ran küf mantarları ile bira ve ekmek mayası da bu gruptandır. Likenler mikroskobik suyosunları ile mantarların birleşmesinden oluşan ortakyaşar canlılardır. Özellikle nemli ormanlarda toprağın üstünü, ağaç ların gövdesini, kayaların ve taşların yüzeyini bir örtü gibi kaplayan likenler, bu işbirliğinin verdiği güçle, kurak çöllerden kutupların buzlu toprakları na kadar her yerde yaşamını sürdürebilir.
Tekhücreli hayvanlar (Protozoa), bitkilerle ortak özellikleri olan suyosunları, mantarlar ve likenlere karşılık, Protista âleminin hayvanlara yakın olan tek grubudur. Üstün yapılı gerçek hayvanlardan ayrılıp bu âlemin üyeleri arasına katılmaları olduk ça eski tarihlere rastladığı halde, bu basit yapılı canlılar bugün bile tekhücreli hayvanlar adıyla anılır ve bazı sınıflandırmalarda hâlâ hayvanlar âleminde gösterilir. Genellikle durgun, tatlı su birikintilerinde yaşayan bu küçük canlıların en bilinen örnekleri amip, terliksi hayvan, kamçılı hayvan ve sıtma asalağıdır.
3. Bitkiler, asalak yaşayan bir-iki örnek dışında, bütün bitkilerde klorofil denen yeşil bir pigment bulunur. Bu pigmentin ve güneş ışığının yardımıyla bitkiler karbon dioksit, su ve mineralleri fotosentezle besin maddelerine dönüştürebilirler.
Bitkiler âleminin başlıca grupları şunlardır:
Karayosunları, gerçek bitkilerin en basit üyeleri olan ciğeryosunları ile yaprakyosunlarını içerir.
Atkuyrukları, kibritotlan ve eğreltiotlan gö rece daha gelişmiş bitkilerdir ama bunlar da karayosunları gibi spor denen üreme hücrele riyle eşeysiz olarak çoğalır.
Eğreltiotu (Kibritotu), bu gruptaki bitkilerden çoğunun soyu eski jeolojik çağlarda tükendiği için, günümüze kadar ulaşamamış olan türler yalnız fosilleriyle tanınır.
Tohumlu bitkiler eşeyli üremeyle çoğalan, en gelişmiş bitki grubudur. Bu bitkilerde erkek ve dişi organların üreme hücrelerinin birleşme siyle oluşan tohum, gelişmesi için elverişli toprak, nem ve sıcaklık koşullarına kavuştuğu anda çimlenerek yeni bir bitkiye dönüşür. Çam, ardıç, köknar gibi iğneyapraklıların tohu mu meyvenin (kozalakların) içinde gizli değil dir; bu yüzden bu bitkilere açıktohumlular denir. Kapalı tohumlularda ise meyvenin etli bölümü tohumu ya da tohumları içinde barındı rır; bütün meyve ağaçlarını ve bahçelerdeki süs bitkilerini içeren bu grubun bir adı da çiçekli bitkilerdir.
4. Hayvanlar bitkiler gibi kendi besinlerini üretemedikleri için başka canlıları yiyerek beslenmek
zorunda olan, buna karşılık bitkilerden farklı olarak hareket edebilen canlılardır; bütün hayvanlar âlemi içinde yalnızca süngerler ve mercanlar bitkiler gibi bir yere bağlı olarak yaşar. Tekhücreli hayvanları bu gruptan saymayan hemen hemen bütün sınıflandırmalarda hay-
vanlar âlemi ya da üstün yapılı hayvanlar iki altâleme ayrılır:
Parazoa altâlemi yalnızca süngerleri, yani çokhücreli hayvanların en basit yapılı üyelerini içerir (Sünger).
Metazoa altâlemi ise geri kalan bütün üstün yapılı hayvanları içeren çok kalabalık bir grup tur. Aşağıda, bu grubun yalnızca çok bilinen başlıca bölümleri alınmıştır:
Knitliler ya da selentereler: Genellikle yakı cı kapsülleri olan ve yaşamlarının hiç değilse bir bölümünü bir yere bağlı olarak geçiren mercanlar, denizanaları ve denizşakayıkları bu gruptandır (Denizanasi; Denizşakayıkı).
Yassısolucanlar: Bu bölüm, tenyalar (şerit ler) ve karaciğer kelebekleri gibi hastalık yapı cı asalak solucanlar ile akarsu yataklarındaki taşların altında yaşayan zararsız küçük solu canları içerir.
İpliksolucanlar: Bu hayvanların bir bölümü toprağın altında, bir bölümü de genellikle hay vanların, bazen insanların bağırsağında asalak yaşar.
Halkahsolucanlar: Bu grubun en tanınmış üyeleri yersolucanları, denizsolucanları ve sü lüklerdir (Solucan; Sülük).
Eklembacaklılar: Hayvanlar âleminin bu en kalabalık grubu yengeç, karides, ıstakoz gibi su hayvanları ile tespihböceği gibi bazı kara hayvanlarını içeren kabuklular; böcekler; örümcek, kene, akar ve akrep gibi örümce ğimsiler; kırkayak ve çıyan gibi çokayaklılar sınıflarına ayrılır (Eklembacaklılar).
Yumuşakçalar: Bu bölümdeki hayvanların bir bölümünde, örneğin salyangoz, istiridye ve midyelerde, yumuşak ve savunmasız gövdele rini koruyan bir kabuk vardır. Oysa ahtapot, mürekkepbalığı ve kalamar gibi yumuşakça larda böyle bir kabuk bulunmaz (bak. Yumu şakçalar).
Derisidikenliler: Gövdeleri sert ve dikenli bir kabukla örtülü olan bu hayvanların en ta nınmış üyeleri denizkestaneleri ile denizyıldız-larıdır (bak. Derİsİdikenlİler).
Omurgalılar: Buraya kadar sayılan hayvan ların hepsi omurgasızdır. Omurgalı hayvanlar ise balıkları, amfibyumları (kara ve su kurba ğaları, sirenler, semenderler), sürüngenleri (kelerler, kertenkeleler, timsahlar, yılanlar, kaplumbağalar), kuşları ve memelileri kapsar. Fareler, kediler, köpekler, filler ve insan me meliler grubundandır.
Virüsler bazı bilim adamlarınca bakteriler ve mavi-yeşil suyosunlarıyla birlikte prokaryotlardan sayılırsa da, uzmanların birçoğu bu canlıla rın sınıflandırmadaki hiçbir gruba uymayacağı kanısındadır. Son derece küçük olan ve ancak elektron mikroskobuyla görülebilen virüsler, hayvanların, bitkilerin ya da bakterilerin hücre lerine girip yerleşmedikçe yaşamını sürdüremez ve üreyemez. Bazı virüsler insanda kızamık, grip, kabakulak, çocuk felci ve kuduz, köpek lerde gençlik hastalığı, sığırlarda da şap hastalı ğı gibi bulaşıcı ve ağır hastalıklara yol açar.
Yaşam Nasıl Başladı?
Başlangıçta yeryüzü bugünkünden çok fark lıydı. 4,5 milyar yıl önce Dünyamız uzay boş
luğunda bir kaya ve toz bulutu halinde döner ken neler olup bittiğini tam bilemiyoruz, ama büyük olasılıkla yeryüzünde yaşam şöyle baş ladı:
Binlerce yıl korkunç fırtınalar patladı, yağ murlar yağdı, sürekli şimşekler çaktı ve ya nardağlardan çıkan zehirli gazlar atmosferde yoğunlaştı. Bu koşullar altında Dünya'da her hangi bir canlının yaşaması olanaksızdı.
Zamanla Dünya'nın yüzeyi soğuyup katıla şınca, biriken yağmur suları yeryüzündeki çu kurlarda toplanarak ilk denizleri oluşturdu. Havanın ve kayaların bileşiminde bulunan ya da çakan şimşeklerle havadaki gazların etkile şiminden doğan çeşitli kimyasal maddeler de nizlere karıştı. Ama o zamanlar Dünya'nın at mosferi bugünkü gibi oksijen ve azottan de ğil, metan, amonyak, karbon dioksit gibi ze hirli gazlardan oluşuyordu.
Zaman geçtikçe denizlerdeki kimyasal maddeler giderek yoğunlaştı ve "ilk çorba" denen bir pelteye dönüştü. Bu karışım ılık su da çalkalandıkça peltedeki bazı kimyasal maddeler, büyük olasılıkla da şimşek enerjisi nin etkisiyle havadaki gazların tepkimesinden doğan aminoasitler ile nükleik asitler bir rast lantı sonucunda bir araya geldi. Bu maddeler, yaşamın ve canlı hücrenin temel molekülleri olan proteinler ile DNA'nın (deoksiribonükleik asit) yapıtaşlarıdır.
Yaşamın özü olan bu maddelerin karşılaş ması yalnızca şansa kalmış bir rastlantıydı. Belki de o ana kadar milyonlarca yıl boyunca, bu başlangıcın anahtarı olmayan sayısız mad de birbiriyle karşılaşmıştı. Ama sonunda öyle bir an geldi ki, bir nükleik asit zinciri aynı yapıdaki başka bir zincire eklendi ve ikisinin birleşmesinden çok daha kararlı bir yapı doğ du. Aminoasitler de bu zincirlerin çevresini kuşatarak, nükleik asitleri sıvıdaki öbür kim yasal maddelerin etkisinden korudu. En so nunda iki zincir birbirinden ayrıldığında, her zincir çevrede yüzen başka bir nükleik aside eklenerek yeni bir zincir oluşturdu. Böylece bir nükleik asit çiftinden iki yeni çift ortaya çıktı; sonra bu yeni çiftler de ayrıldığında her birinden ikişer çift oluştu. Aminoasitler her seferinde yeni çiftlerin çevresini sardı ve yal nızca yeni nükleik asitlere geçit verip öbür kim yasal maddeleri uzaklaştırdı. Bu arada fos-folipit denen kimyasal maddeler suda kabar cıklar halinde yüzerken, gene bir rastlantı so nucunda, nükleik asitler ile aminoasitlerin çevresini bir "zar" gibi kapladı. Böylece ilk "canlı" doğmuş ve üremeye başlamıştı.
Bu oluşum sürüp giderken yer yer bazı de ğişiklikler oluyordu. Bazen fazla gelen amino asitler üst üste biniyor, bazen de zincire deği şik bir nükleik asit katılıyordu. Sonunda ya şam farklılaşmaya başlamıştı. Binlerce, 10 binlerce yıl sonra bu ilk okyanusların ılık sula rında ilk canlılar türedi, üreyerek çoğaldı ve evrim geçirerek yeni canlılara dönüştü.

Canlıların Yaşam Süresi
En uzun ömürlü canlılardan biri kıyı sekoya larıdır. ABD'nin California eyaletindeki bu dev ağaçlardan bazıları 4.000 yaşındadır. Bu na karşılık bakterilerin çoğu yaşamaya başla dığı andan 20 ya da 40 dakika sonra döl ver meye başlar.
Bütün öbür canlıların yaşam süresi bu iki uç nokta arasında yer alır. Örneğin bahçe bitki lerinin çoğu ilkbahardan sonbahara, yani beş ya da sekiz ay kadar yaşar. Çalıların ömrü genellikle 10-12 yıl kadardır.
Balıklar arasında en uzun ömürlülerinden biri 70 yıl kadar yaşayabilen turnabalığıdır; sazanın ömrü de 15-20 yılı bulur. Canlıların yaşam süresi ile boyutları arasında bir bağlantı olduğu söylenemez. Örneğin bazı kaplum bağalar 100 yıl kadar yaşarken dev gibi bali nalar doğduktan 12 yıl sonra erişkin boyutla rına ulaşır; fillerin ise 60 yıldan çok yaşadığı ender görülür. Buna karşılık insan, yalnızca birkaç örneği olsa bile, 100 yıldan çok yaşadı ğı bilinen tek memelidir. İnsan Ömrü
Her canlı türünün aşağı yukarı belirli bir ya şam süresi vardır. Örneğin hiçbir sağlık soru nu olmayan bir insan 100 yıl, hatta daha fazla yaşayabilir. Ama bu yaşa ulaşabilen insanla rın sayısı pek azdır. Bir bölümü hastalık ya da kaza nedeniyle genç yaşta ölürken, birçoğu da 80 yaşını aştığında bazı önemli organları, özellikle kalbi aksamaya başladığı için 100 ya şına ulaşamaz.
Yeryüzündeki ya da belirli bir ülkedeki bü tün ölümlerin hangi yaşlarda olduğunu sapta ***** insanlar için bir ortalama ömür ya da ortalama yaşam süresi hesaplanabilir. Bu süre kadınlarda genellikle erkeklere oranla daha uzundur.
Hastalıklardan korunma ve tedavi yöntem lerinin gelişmesinden önceki çağlarda ortala ma insan ömrü oldukça kısaydı. Örneğin 1891-1900 yılları arasında çeşitli Avrupa ülke lerinde doğan erkek bebekler için öngörülen ortalama ömür 44, kızlar için 48 yıldı. Ortala manın bu kadar düşmesinde en büyük etken bebek ve çocuk ölümleri oranının çok yüksçk olmasıydı. 1930-32 yıllarında erkek bebekler için öngörülen ortalama ömür 58 yıla, kızlar da 63 yıla yükseldi. Bugün bu beklenti erkek bebeklerde 70, kızlarda 76 yılın üstündedir. Bir ülkede yaşayanların ortalama ömrü, o ül kedeki sağlık, beslenme ve konut sorunlarının ne dereceye kadar çözülmüş olduğunun gös tergelerinden biridir.