Paul Bonatz

Paul Bonatz

Paul Bonatz (d. Solgne Metzyak 1887 - ö. Stuttgart 1956), Alman mimar.
Münih Teknik Üniversitesi’nde Karl Hocheder (1854-1917) ve Friedrich von Thiersch’le (1852-1921) öğrenim gördükten sonra, Münih Kent Planlama Dairesi’nde ve 1902’de Fischer’in asistanı olarak Stuttgart Teknik Üniversitesi’nde çalıştı. 1908’de Fischer’in Münih’e çağrılmasının ardından, Stuttgart’ta profesör oldu ve meslek yaşamının büyük bir bölümünü burada geçirdi.
Paul Bonatz büyük, kaba taş yapılarından etkilendiği Fischer’in ilkelerini çağdaşlaştırarak sürdürdü. Bu üslup değişimi Friedrich Eugen Scholer’le (1874-?) birlikte gerçekleştirdiği Stuttgart Garı (1911-28) tasarımlarında gözlenmektedir. Ana kulenin tepesine yerleştirilmiş minyatür tapınak gibi tarihsel biçimleri içeren 1911’deki ilk öneri bu özellikleriyle tarihsel üsluplara yakınlık gösterirken, 1913’te yapı kanatlarının büyük kulenin çevresinde asimetrik düzenlenmesiyle meydana gelen son tasarım göreceli olarak Tarihselcilik’ten bağımsızlaşmış; Wilhelm Kreis (1873-1953) ile Edmund Körner’in (1875-?) Almanya’da, Berlage’ınsa Hollanda’da gerçekleştirdikleri çağdaş yapıtlarla benzerliklere sahip olmuştur.
Üçüncü Reich sırasında ana görevi otoyol ağındaki köprüleri tasarlamak olan Bonatz; anıtsal, çağdaş taş üslubunu köprü tasarımlarında da sürdürdü. Giderek anıtsal olması gerekmeyen yapılar için, bir bölümünde Güney Alman mimarlığının yerel geleneklerinden esinlendiği mütevazı, ince bir Yeni-Klasikçilik geliştirdi. Tübingen’deki Üniversite Kütüphanesi (1909-12) Bonatz’ın sanatının bu kişisel yönünü vurgular. Yapı yalın sıvalı cephesi, kiremit çatısı, sıra halindeki uzun pencereleri, iç mekânda mermer döşeme ve tavan işleriyle zengin bir görsel etki yaratır. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra verdiği yapıtlar az olmasına karşın Bonatz, bütün meslek yaşamında sürdürdüğü ve çağdaşlarının birçoğunda eksik olan tutarlılığı elden bırakmamıştır. Kreis gibi Uluslararası Üslup’u benimsemediği gibi German Bestelmeyer (1874-1942) ve Paul Schmitthenner (1884-1972) gibi Modern Mimarlık’ın karşısında yer almaktan da kaçınmıştır. Weimar hükümetinin ilk yıllarında Sosyal Demokrat Parti’ye yakınlığı, Üçüncü Reich’ın son yıllarında Bonatz’ı pozisyonunu yitirmekle karşı karşıya getirdi. 1908’den 1943’e kadar Stuttgart’ta öğretim üyeliği görevini sürdüren mimar, Üçüncü Reich’ta tutuklanmaktan öğrencileri arasındaki popülerliği sayesinde kurtulduğunu öne sürerken, Speer, “Inside the Third Reich” (Üçüncü Reich’ın İçinde) adlı kitabında kendisinin ve Fritz Todt’un (1891-1942) Bonatz’ı koruduğunu yazmıştır.
İlk kez 1916’da İstanbul’da yaptırılması tasarlanan Türk-Alman Dostluk Evi’nin proje yarışması için Türkiye’ye gelen Bonatz, 1942’de de Anıtkabir’in mimari proje yarışmasında seçici kurul üyesi olarak Türkiye’de bulundu. Çanakkale Anıtı, İstanbul Radyoevi ve İstanbul Adalet Sarayı gibi yapıların proje yarışmalarında da seçici kurul üyeliği yapan mimar, 1943’te Milli Eğitim Bakanlığı’nda danışman mimarlık görevine getirildi. 1946-55 arasında da İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Mimarlık Fakültesi’nde öğretim üyeliği yaptı, fakültenin yer aldığı Taşkışla’nın onarım çalışmalarına katıldı. Türkiye’de bulunduğu yıllarda çeşitli projeler de gerçekleştiren Bonatz, Saracoğlu Memur Evleri’nde (1945, Ankara) geleneksel Türk evini çağdaş konut gereksinimlerine uyarlamak istedi. İşlevsel olmaktan çok biçimci bir davranışla tasarlanan bu yapıları, Ankara Teknik Öğretim Müsteşarlığı Teknik Bürosu’yla birlikte planladığı Kız Teknik Öğretmen Okulu ve Erkek Teknik Öğretmen Okulu izledi.
Bonatz, 1948’de Şevki Balmumcu’nun Ankara Sergievi binasını Büyük Tiyatro Binası’na çevirdi. II.Ulusal Mimarlık akımını destekleyen Bonatz’ın anıtsal mimarlığa ilişkin düşünceleri Türk mimarlar üzerinde etkili olmuştur. 1948’de Lozan’da toplanan ilk Uluslararası Mimarlar Birliği genel kurul toplantısına Türk heyetiyle birlikte katıldı; 1950’lerde Abercrombie’yle birlikte, İzmir için açılacak uluslararası planlama yarışmasının hazırlık çalışmalarında görev aldı; 1951’de İstanbul Boğazı’nda köprü kurulmasına ilişkin çalışmalara yardımcı oldu. Bonatz’ın “Leben und Bauen” ve “Brücken” (1951; F.Leonhardt ile) adlı iki de kitabı bulunuyor.

A. Erktin; "Bonatz, Paul", Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.1, s.271, Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul, 1997
Kaynak

MsXLabs Üye Girişi