Avrupa'da kurulan ilk Türk devletleri için de en kuvvetli ve uzun ömürlü olani Hazar devletidir. Karadeniz'in kuzeyine kadar hâkimiyetini genisleten Bati Göktürk Devleti'nin bir devami olarak ortaya çikmistir. Göktürkler, 7.nci yüzyilin basinda, Hazar Denizi ile Karadeniz arasinda daginik bir hâlde yasayan, Sabar, Ogur ve Onogur gibi Türk kavimlerini kuvvetli bir birlik hâlinde teskilâtlandirirlar. Iste bu birlige Hazar adi verilmistir. Hazarlar için Bizans ve Çin kaynaklarinda Türk veya Türk-Hazar adi da kullanilmistir. Hazar Devleti'nin kuruculari, Göktürk hükümdar ailesinin mensup oldugu Asina soyundandirlar. Hükümdarlarina da Göktürkler gibi, kagan diyorlardi.
Hazarlar, Göktürk Devleti'nin yikilisi ile tamamen bagimsiz bir devlet haline gelmislerdir (630).Hazarlar, Bizans, Iran, Arap devletleri ile yogun iliskiler kurmuslar, çesitli Slâv kavimlerini ve Itil Bulgar Devleti'ni hâkimiyetlerine almislardi. Bizans-Sasani savaslarinda Bizans ile ittifak yapmislar ve Bizans'in üstün gelmesinde önemli rol oynamislardir (628). Hazar-Arap iliskileri daha çok savas seklinde olmustur. Güney Azerbaycan yönündeki Arap ilerleyisini durdurarak, Bizans'i Dogu Avrupa yoluyla güvenceye almislardir. Ancak Arap ordulari, 8.nci yüzyildan itibaren Hazarlara üstünlük saglamislardir. Bir defasinda bir Arap seferi karsisinda Hazar kagani baris istemek zorunda kalmistir (737). Bu tarihten sonra Hazarlar arasinda Islâmiyet yayilmaya baslamistir. Hazarlarin yasadiklari bölge canli bir ticaret merkezî konumundaydi.
Hükümdarlik ailesi yaninda bir kisim halk da Yahudiligi seçmisti. Bugün Karaim adiyla bilinen Türk kökenli Yahudiler, Hazarlarin torunudurlar. Ülkelerinde Hristiyan, Müslüman vb. degisik dinlerden halk baris içinde yasayabiliyorlardi. 9.ncu yüzyilin ortalarinda, Peçenekler'in Itil-Harezm ticaret yolunu ele geçirmeleri üzerine Hazarlar, baslica gelir kaynaklari ticaretin aksamasi ile zayifladilar. Daha sonra Peçenek ve kendilerine bagli Slâv (Rus) prensliklerinin saldirilariyla 10.ncu yüzyilin ikinci yarisindan itibaren hizla çöktüler . Dagilan Hazar topluluklari ise dogudan gelen Türk topluluklari arasinda erimislerdir.
Hazarlarin devlet teskilâti ve askerlik alaninda Slâv (Rus) kavimleri üzerinde büyük etkileri olmustur. Bugünkü Hazar Denizi, adini Hazar Türklerinden almistir
MsXLabs.org & Osmanlı Tarihi
