İslâm'ın beşinci ve son şartıdır.
Hicretin 9. yılında farz kılınmıştır.
Haccın sözlük anlamı hürmet edilecek yer ve makamları ziyaret etmek demektir. İbadet olarak hac, belirli (özel) zamanında Arafat'ta bir süre durmak (vakfe), sonra Kabe'yi tavaf etmek, çevresinde yedi defa dolaşmaktır.
Haccın Farzları:
Tanımdan da anlaşılacağı üzere haccın farzları ikidir:
1- Arafat'ta vakfe yapmak.
2- Kabe'yi tavaf etmek.
Arafat'ta vakfe (durma)nin belirli vakti vardır ve bu kurban bayramının arife günüdür. Kurban bayramının arafe günü herhangi bir nedenle Arafat'a ulaşamamış olan kimse vakfe görevini yapamadığı için hacı olamaz. Arafat Mekke'nin 16 km güney doğusundaki bir ovanın adıdır. Diğer bir adı da Cebelü'-Rahmet Dağı)'dır.
Kabe'yi tavafın ise Kurban Bayramı'nın ilk dört gününde yapılması vaciptir. Kurban Bayramı günlerinde yapılmayıp yıl boyunca .herhangi bir günde yapılması da caiz (geçerlidir).
Kabe, Mekke'de, Harem-i Şerif denen çok büyük bir camiin ortasında bulunan, genişliği II, uzunluğu 12, yüksekliği 13 m. olan kübik bir yapıdır. Hz. İbrahim (A.S.) tarafından Alllah adına yapılmış bir binadır. Bunun için "Beytullah" (Allah'ın evi" diye de anılır. Tavaf bunun etrafında yapıldığı gibi, namazda da kıble olarak buraya yönelinir.
İhram
Haccın sıhhatinin (geçerli olmasının) en önemli şartı ise ihramdır. İhram sözlükte "haram kılmak" anlamına gelir. Buradaki anlamı ise, hacı adaylarının Mekke'ye belirli uzaklıktaki yerlerden itibaren normal elbiselerini çıkartıp, havlu ve peştemal denen, iki parçadan ibaret dikişsiz beyaz elbiseler giymeleridir. Bu yalnız erkekler için gereklidir. Bir hacı adayı ihrama girdikten sonra normal hallerde helal olan bazı şeyleri (traş olmak, tırnak kesmek, cinsel ilişkide bulunmak, av avlanmak... gibi) geçici bir süre için (ihramdan çıkana kadar) kendini haram kılar. Bu esnada hiç bir canlıya zarar veremez, yeşil otları bile koparamaz.
Haccın vaciplerinden en önemlileri sa'y etmek ve şeytan taşlamaktır.
Sa'y, Kabe'nin yakınında bulunan Safa ile Merve tepeleri arasında yapılır. Safa'dan Merve'ye dört, Merve'den Safa'ya üç gidiş bir Sa'y yapmaktır.
Şeytan da Mina denilen yerde taşlanır. Burada küçük, orta ve büyük cemre diye adlandırılan ve şeytanı simgeleyen üç beton sütuna Müzdelile denen, yerden toplanmış fındık büyüklüğünde yedişer taş atılır. Ve bu üç gün tekrarlanır. Şeytan taşlamak simgesel bir olaydır. Şeytanın bizi kandırmasına, Allah yolundan uzaklaştırmasına izin vermemeyi taahhüt etmek anlamına gelir. Hz. ibrahim oğlu İsmail'i Allah için kurban etmeye söz verip bunu yerine getirmeye kalkıştığı zaman şeytan kendisini bundan vazgeçirmeye çalıştı. Hz. İbrahim de şeytanı taşladı. Onun telkinlerine kulak asmadı. Şeytan taşlama da bu olaya benzer, onu taklit eder bir davranışta bulunmak da söz konusudur.
Haccın birçok sünneti vardır, önemlilerinden birkaçı şunlardır:
1- İhrama girerken yıkanmak (boy abdesti almak).
2- Telbiye'de bulunmak (Lebbeyk Allahümme Lebbeyk. Allah'ım senin emrine itaat ederim...) cümlesini her fırsatta tekrarlamak.
3- Tavaf-ı kudüm yapmak. (Mekke'ye ulaşmanın, ayak basmanın şükranesi olarak Kabe'yi tavaf etmek.
4- Peygamberimiz (S.A.V.)'in
Medine-i Münevvere'de bulunan kabrini ziyaret etmek.
Hac kimlere farzdır
Bir kimseye haccın farz olması için o kimsenin,
1- Müslüman,
2- Akîl,
3- Baliğ,
4-Hür olması gerekir.
Ayrıca hacca rahatça gidip dönecek, ülkesinde bıraktığı yakınlarının geçimlerine yetecek kadar parası olmalıdır. Borç para alınarak veya kıt kanaat yetecek miktarda bir varlıkla hacca gidilmesi gerekmez.
Haccın, çok önemli ve teferruatlı bir ibadet olarak, farzları, vacipleri, sünnetleri dışında yerine getirilmesi gereken bazı incelikleri vardır ki bunlara ''haccın edepleri" denir.
Hac ibadetlerini yerine getirmek için yola çıkacak olan kimse, üzerindeki kul borçlarını ödemelidir. Bu borçlar maddi de olabilir, manevi de. Birisini haksız yere kırmış, gücendirmiş olmak manevi bir borç altına girmiş olmaktır. Hacca gidecek kimse üzerinde manevi hakkı olan bu tür kimselerle görüşüp haklarını helal etmelerini sağlamalıdır. Anne babadan başlayarak yakın akrabasını ziyaret edip onlarla vedalaşmalıdır. Hacca muhakkak helal para ile gitmelidir. En önemli hac âdabı budur. Bilerek kimsenin bir kuruşluk hakkı üzerine geçmemiş olmak şarttır. Hacca giderken tövbe etmek, günahtan sakınmak yolculuk sırasında kimseyi incitmemek, alçak gönüllü davranmak da hac âdâbındandır.
İslam Ansiklopedisi