Fiiller hakkında bilgi verir misiniz?

Alıntı

recorecep26 adlı kullanıcıdan alıntı

çok teşekkürler. Ama daha fazla cümle olsaydı daha iyi olurdu.
Msn Happy

Ek Fiiller (Ek Eylemler)

Yaptığı iki ayrı görevi göre tanımı yapılabilir.

1. Ad soylu sözcüklere eklenerek onların yüklem görevi üstlenmelerini sağlayan ek biçiminde fiildir (i-mek eylemidir). Belirli geçmiş, belirsiz geçmiş ve geniş zaman ile "koşul" çekimleri vardır: idi, imiş, ise, dir. Tekil ve çoğul kişi eklerini aynen fiillerdeki gibi alır. Çatı özelliği taşımaz. Yani geçişlilik, etkenlik, ettirgenlik gibi özellikler ekeylem için söz konusu değildir

* Meğer beni korkutan, sevimli bir kedi yavrusuymuş.
* Annem o zaman bu kasabada öğretmendi.
* O sözleri söyleyen ben değilim.
* Sen bugün nöbetçi değilmişsin.

2. Basit kipli eylemleri birleşik zamanlı yapan ek biçimindeki fiildir. Dört çekimi vardır: geliyordu - geliyor idi, geliyormuş, geliyor imiş, geliyorsa, geliyor ise, geliyordur. (Bu birleşik çekimler daha sonraki sayfalarda ayrıntılı anlatılacaktır.)

Not: Ek eYlemlerin farklı görevde kullanılması sorulduğunda şu durumlara bakılır:

1. Ad soylu sözcükleri yüklem yapması

* Bu şiirdi beni hülyalara daldıran. (isme geldi onu yüklem yaptı)

2. Eylemleri birleşik zamanlı hale getirmesi:

* Yürüyordum, ağlıyordu ırmaklar. (Fiillere gelerek onları bileşik zamanlı yaptı)

Not: -dır ek eylemi, eklendiği yüklemlere "kesinlik" ya da olasılık" anlamı katar:

* Benim gerçek dostum kitaptır. (isme geldi ve kesinlik anlamı kattı)
* Bu saatte köye varmıştır. (İsme geldi ve olasılık anlamı kattı)

Not: "değil" sözcüğü olumsuzluk edatı olarak kabul edilir. Kendinden önceki sözcükle öbekleşmeden cümlede görev yapamaz. Dolayısıyla, cümlede tek başına yüklem olması mümkün değildir. Ancak konuşma içindeki yanıtlarda tek başına görev yapabilir.

-Bu kitap sizce özgün mü?
-Değil.

Ek fiilin di'li Geçmiş Zamanı:"idi" (-di, -di, -dü, -du, -ti, -ti, -tü, tu) biçiminde kullanılır.

* Kapını çalan ben-di-m. (ben idi-m)
* Saksıdaki bir tür kabak-tı.(... kabak idi)
* Öğrenci-(y)di-m, öğrenci-(y)di-n, öğrenci-(y)di,
* Öğrenci-(y)di-k, öğrenci-(y)di-niz, öğrenci-(y)diler
* Öğrenci değildim. Öğrenci miydim? Öğrenci değil miydim? (Olumsuz, olumlu ve olumsuz soru)
* Gelmiştim (gelmiş idi-m), gelmiştin (gelmiş idi-n) ...

Ek fiilin miş'li Geçmiş Zamanı:"-miş" (imiş) biçiminde kullanılır.

* İyi bir çocukmuş, (imiş) (Tamamı yüklem)
* Yandaki fabrikanın bekçileri(y)miş. (Tamamı yüklem)
* Kapımı çalan oymuş (o imiş)
* Meğer ben ne odun-muş-um.

* Kibar-mış-sın, iyi-(y)miş ölü-(y)müş-üz, diri-(y)miş-siniz, iyi-(y)miş-ler, (iyiler-miş)

* İyi bir çocuk değilmiş. İyi bir çocuk muymuş?
* İyi bir çocuk değil miymiş?
* Çalışıyormuşum (çalışıyor imiş-im), çalışıyormuşsun (çalışıyor imiş-sin)... (Olumsuz, olumlu ve olumsuz soru)

Koşul (Şart) Kullanımı:-se (-sa, ise) biçiminde kullanılır. Tam bir yargı bildiremez. Arkadan tamamlayıcı asıl yargı gelir:

* Hava orada da iyiyse, güzel eğleniriz.
* Söylendiği kadar akıllıysa işimize yarar.

* Akıllı-(y)sa-m, akıllı-(y)sa-n, akıllı-(y)sa
* Akıllı-(y)sa-k, akıllı-(y)sa-nız, akıLlı(y)sa-lar, (akıllılarsa)

* Akıllı değilse... Akıllıysa mı dediniz? Akıllı değilse mi? (olumsuz, olumlu, soru ve olumsuz soru)
* Anlıyorsam (anlıyor ise-m), anlıyorsan (anlıyor ise -n) ...

Ekfiilin Geniş Zamanı:"-im, -sin, -dir; -iz, -siniz, -dirler" biçiminde kullanılır.

* Ben bir şairim.
* Sen onurlusun.
* Ahmet Dayı köylüdür.
* Biz şairiz.
* Sizler onurlusunuz.
* Onlar köylüdürler.

Not: -im, -sin, -iz, -siniz eklerini diğer çekim ekleriyle karıştırmamalıyız:

* Defter-im kayboldu. (iyelik eki)
* Çalışıyor-um. (kişi eki)
* Ben çalışkan-ım(ek eylem)

Not: Ekeylemin geniş zaman 3. tekil biçimi (-dir) çoğu kez kullanımdan düşer:

* Bu çocuk çok efendi. (efendidir)
* Burası benim memleketini. (... memleketimdir.)

Anlama kesinlik katmak gerektiğinde "-dir" eki özellikle kullanılır, düşürülmez.

* Bu çocuk çok efendidir.
* O benimdir: o. benim milletimindir ancak.

Aynı ek basit çekimli fiillere kesinlik ya da olasılık anlamı katar:

* Toplantımız bitmiştir, gidebilirsiniz. (kesinlik)
* Şu sıralarda Bodrum civarına gelmişlerdir. (tahmin)

"-mek" mastar ekinin ardından "ile" durum ekiyle birlikle "-dir" eki kullanıldığında, fiilimsi şimdiki zaman anlamı kazanır:

* Annesi bu duruma için için sevinmektedir. (...seviniyor)
* Düğün alayı köye yaklaşmaktadır. (...yaklaşıyor.)

ÖRNEK SORU:
Ad cümlelerinde kimi zaman ekeylemin 3. tekil kişi ekinin kullanılmadığı da olur.
Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir cümle vardır?
A) En sevdiğim aydır ağustos.
B) Güz mevsimi, hasat demektir Anadolu insanı için.
C) Şu kara üzümler daha tatlıdır ötekilere göre.
D) Yükünden dalları eğilmiş elma ağaçları bir başka güzelliği bu bahçelerin.
E) Kavunun, karpuzun en bol olduğu zamandır şimdi.
ÖYS - 1997
Cevap: D

kaynak

MsXLabs Üye Girişi