Teleskop Türleri

Teleskop türleri 3 ana grup altında toplanabilir:
1. Mercekli Teleskoplar : Bu türde uzun bir tüp içindeki mercekten geçen ışık, göz merceğine gelir.
2. Aynalı Teleskoplar : Bunlarda kendi aralarında ikiye ayrılır;

• a. Newtonian Türü : Newtonian türü teleskoplar ışığı toplayan ve ikinci bir düz aynaya odaklayan bir çukur aynaya sahiptirler. İkinci ayna ise görüntüyü ana tübün dışına açılan bir penceredeki göz merceğine yansıtır.
• b. Cassegrain Türü : Bu tür teleskoplar büyük bir küresel veya parabolid çukur ayna ile hiperbolid tümsek bir ikinci aynadan oluşur. Gelen ışınlar önce çukur ayna tarafından toplanır ve ikinci aynaya yansıtılır. Bu aynadan yansıyan ışınlar ise birinci aynanın merkez bölgesindeki delikten geçerek gözmerceğine odaklanır.

3. Hem aynalı Hem mercekli (Katadioptrik) teleskoplar : Bunlarda kendi aralarında üçe ayrılır;

• a. Schmidt-Cassegrain Türü : Bu tür teleskoplarda ışık ince bir Schmidt düzeltici mercekten geçerek gelir. Daha sonra küresel çukur aynaya çarparak tekrar geri yansır. Yansıyan bu ışınlar birinci aynanın göbeğindeki delikten geçerek gözmerceğinde odaklanırlar. Bu tür teleskoplar teleskop türleri içinde en modern olanlarıdır.
• b. Maksutov-Cassegrain Türü : Bu tür genel olarak Schmidt-Cassegrain teleskoplara benzer. Bu tür teleskoplarda bir tarafı iç bükey bir tarafı dış bükey olan ince bir düzeltici mercek kullanılır. İkinci ayna, merceğin merkez bölgesi aluminyum kaplanarak oluşturulur.
• c. Schmid-Newtonian Türü : Bu tür teleskoplar diğerlerine benzemekle birlikte; bunlarda Newtonian aynaları ve Schmidt düzeltici mercekleri kullanılmıştır. Daha çok sönük uzay cisimlerini gözlemek için kullanılırlar.

Teleskop Türlerinin Birbirlerine Göre Avantaj ve Dezavantajları;

Avantajları;

• Dizaynı basit olduğu için kullanımı kolay ve güvenilirdir.
• Çok az bakım yapmak gerekir.
• Büyük objektif açıklı olanları ile ay, gezegen ve çift yıldız gözlemleri mükemmeldir.
• İkinci bir ayna olmadığı için görüntü kalitesi oldukça iyidir.
• Uzak yeryüzü cisimlerini gözlemek için idealdir.
• Optik tüp olduğu için hava akımları en aza indirilmiştir. Bu nedenle hava akımlarından dolayı görüntünün etkilenmesi engellenmiştir.
• Renk düzeltmesi akromatik mercekli olanlarda iyi, apokramatik veya fluorit olanlarda çok iyidir.

Dezavantajları;

• Tüm teleskop türleri arasında objektif açıklığı arttıkça fiyatı en çok pahalı olan türdür.
• Diğer teleskop türlerinin açıklıklarına eşdeğer açıklıktaki mercekli teleskop daha ağır, daha uzun ve daha büyüktür.

Aynalı Teleskoplar

Avantajları;

• Diğer teleskop türleri ile karşılaştırıldığında objektif açıklığının her cm'si en düşük fiyata imal edilir.
• Odak uzaklığı 1m 'ye kadar olanlar kolaylıkla taşınabilir.
• Ay ve gezegen gözlemleri için idealdir.
• Derin uzay cisimlerini gözlemek içinde idealdir.
• Optik sapınçları az olduğu için oldukça parlak bir görüntü vermektedirler.

Dezavantajları;

• Diğer türlerden daha hassas oldukları için daha çok bakım gerektirirler.
• Yeryüzü cisimlerini gözlemek için uygun değildir.
• Açık optik tüp dizaynı hava akımlarının görüntüyü etkilemesine sebep olur.Hava ile olan bu temas aynanın sırını bozar ve teleskobun gücünü azaltır.
• İkinci aynaları sebebiyle, mercekli teleskoplardan daha fazla ışık kaybına neden olurlar.

Avantajları;

• Tüm teleskop türleri içinde en iyi olandır. Diğer türlerin, tüm optik dezavantajlarını ortadan kaldırırken, tüm avantajlarını birleştirir.
• Derin uzay cisimlerinin gözlemi ve fotoğraf çekimi için çok uygundur.
• Yeryüzü gözlemi ve fotoğraf çekimi içinde uygundur.
• Ay, gezegen ve çift yıldız gözlemleri için uygundurlar.
• Geniş bir alan üzerindeki keskin ve net görüntüye sahip optiği çok iyidir.
• Kapalı tüp dizaynından dolayı hava akımları tüp içine giremez.
• Rahat taşınabilen, dayanıklı ve masrafsızdırlar.
• Teleskop türleri içinde en iyi odaklama yeteneğine sahip olan türdür.

Dezavantajları;

• Pahalıdırlar.
• İkinci aynaları sebebiyle, mercekli teleskoplardan daha fazla ışık kaybına neden olurlar.

Optik ve Mekanik Bilgi

Açıklık

Bütün teleskopların asıl fonksiyonu ışık toplamaktır. Teleskobun açıklığı demek, merceğin yada aynanın çapı demektir. Açıklık genellikle " (inç) ile tanımlanır. 1" = 2.54cm dir. Açıklık ne kadar büyükse teleskop o kadar fazla ışık toplar. Daha çok ışık toplanması ise daha parlak ve daha iyi bir görüntü oluşmasını sağlar.

Odak Uzaklığı

Odak uzaklığı = Açıklık (mm) Odak Oranı olarak tanımlanabilir. Ya da mercekten veya birinci aynadan itibaren teleskobun odak noktasına kadar olan uzaklığıdır. Odak uzaklığı uzun olan teleskopların gücü daha fazla olup, elde edilen görüntüde daha büyüktür.

Çözümleme

Bir teleskobun daha fazla ayrıntıyı gösterebilme yeteneğine denir. Çözümleme ne kadar yüksekse, teleskop o kadar ince ayrıntı verir.

Çözümleme Gücü

Birbirine çok yakın olan çift yıldızları ayrı ayrı görebilmemizi gerçekleştiren teleskop yeteneğine denir.

Kontrast

Elde edilen görüntünün daha net ve daha parlak olmasıdır. Kontrastın iyi olabilmesi için hava ve görüş koşullarının iyi olması gereklidir.

Işık Toplama Gücü

İnsan gözü ile teleskobun kuramsal olarak ışık toplama yeteneğinin karşılaştırılmasıdır.

Airy Disk Parlaklık Faktörü

Yıldızlar dünyadan çok uzakta oldukları için teleskopla bakıldığında disk şeklinde değil, nokta şeklinde görünürler. Ancak yıldızın görüntüsünü çok fazla büyütürsek teleskoptan kaynaklanan disk şeklinde bir görüntü belirir. Yani yıldız teleskobun görüş alanının merkezinde olduğunda, yıldızın bu büyütülmüş görüntüsünde iki şey göze çarpmaktadır : Birincisi Airy Disk adıyla bilinen parlak bir merkezi alan, ikincisi ise Kırınım halkaları adıyla bilinen bir halka veya sönük halkalar serisidir.

Çıkış Açıklığı

Açıklık (mm) / Göz merceğinin gücü olarak tanımlanabilir. Gözmerceğinden çıkan dairesel olan ışık demeti için kullanılmaktadır.

Güç (Büyütme)

Teleskobun gücü, teleskobun kendisi ve kullanılan göz merceği (oküler) arasındaki ilişki olarak tanımlanabilir. Teleskop alınırken açıklık ve teleskobun gücüne çok dikkat edilmelidir. Büyütme = Teleskobun odak uzaklığı / gözmerceğinin odak uzaklığı formülü ile hesaplanır. Normal şartlar altında en yüksek büyütme teleskobun açıklığının 60 katına eşittir. Mesela 3.5" lik bir teleskobun max. büyütmesi 210X dir. Genelde amatör astronomlar gözlemlerinin çoğunu açıklığın 20-25 katı bir büyütme ile yaparlar.

Parlaklık Sınırı

Parlaklık birimi kadir (m) dir. 7.5 + 5 * logA (cm biriminde teleskobun açıklığının logaritması) formülü ile görsel parlaklık sınırı hesaplanır.

Odak Oranı (Fotoğrafik Hız)

Odak Oranı = Odak Uzaklığı (mm) / Açıklık (mm) ile hesaplanır. Odak oranı size teleskobunuzla fotoğraf çekebilme hızını verir.

Yakın Odak

Görsel veya fotoğrafik çalışılabilecek en yakın yer cisminin odaklanabileceği en yakın uzaklıktır.

Görüş Alanı

Teleskop ile görülebilecek gökyüzü parçasına gerçek görüş alanı denir. Bu açısal alan yay derecesi cinsinden ölçülür. Formülü : Teleskobun gücü / Gözmerceğinin görüş alanı (derece) dir.

Optik Dizayn Sapınçları

Görüntünün oluşumu sırasında ortaya çıkan hatalara denir. Renk sapıncı, Küresel sapınç, Koma, Astigmat, Alan eğriliği ve Alan bozulması bazı teleskop sapınçlarıdır.

Teleskop Kurguları İkiye ayrılır

• Alt Azimut Kurgu : En basit kurgudur. Üzerindeki kollar yardımı ile teleskoba; aşağı yukarı doğru düşey hareket ve yatay hareket yaptırılabilir.
• Eşlek Kurgu : Eşlek kurgu ile gök cisimlerini izlemek çok daha kolaydır. Çünkü gökyüzündeki cisimler sürekli bir hareket halindedir ve alt azimut kurgu ile bunların hareketlerine ayak uydurmak son derece zordur. Ancak eşlek kurgu, enleme göre ayarlanmış bir eksen üzerinde döndüğü için gökcisimleri telekobun görüş alanı içinde kalırlar. Alman ve Çatal kurgu adı altında iki ayrı çeşidi vardır.

Enlem Ayarlayıcı

Teleskobun gök uçlağına göre eğimini ayarlar.

Saat Sürücü

Eşlek kurgularda bulunan motorları ve dişlileri kontrol eden elektrik sistemine denir.

Konsayı Ayarlayıcı

Yıldızların konsayılarını kullanarak gökyüzündeki yerlerini bulmaya yarayan sağaçıklık ve dikaçıklık ayarlayıcılarıdır.

Arayıcı

Teleskobun üzerine yerleştirilmiş küçük dürbüne denir.

Gözmerceği

Teleskopta oluşturulan görüntüler, farklı oranlarda gözmercekleri tarafından büyütülürler.