X-Işını Astronomisi

X IŞINI ASTRONOMİSİ

Gözlemevi uyduların yaptığı tüm keşifler arasında en heyecan verici olanı, X ışını gökbilimi dalındadır. X ışınlar, birkaç milyon dereceye varan aşın sıcaklıklardaki gazların yaydığı çok kısa dalgalı ışınlardır. Bu kadar yüksek ısıyı da, dünyada yaratılamayan özel koşullar altında elde etmek mümkündür. Bu nedenle X ışını bize, laboratuvar koşullarıyla yeniden yaratılamayacak olayları inceleme olanağı vermektedir.

Bu dal, 1970 Aralığında ve SAS-1 adlı ilk Küçük Gökbilim Uydusu’nun fırlatılmasıyla doğmuştur denilebilİr. Aynı uyduya. Uhunı da denilmektedir ve kelime Swahili dilinde “özgürlük” anlamına gelmektedir. Bundan sonra SAS-2, gama ışınlanrının SAS-3′de bazı belirli X ışını kaynaklarının daha İnce ayrıntılarını incelemeye başlamıştır. Uhunı, X ışını açısından gökyüzünü ilk defa tarayarak 160 değişik X ışını kaynağı saptamıştır.Bundan sonra, Hollanda gibi, İngiltere gibi çeşitli uluslara ait diğer uydularla, ilk Yüksek Enerji Gökbilim Gözlemevi (HEAO-I), çalışmaları geliştirip yaygınlaştırmalar, yüz kadar yeni X ışını kaynağını daha Önce bilinen 160′a katmışlardır. Bunların çoğu ya yıldız ya da sıcak gaz bulutlan olup, kendi galaksimiz içindedir ama, bazıları da uzayın çok ötelerindeki diğer galaksi ve kuasarlar olmaktadır. Bunların bir tek ortak yönü vardır: Hepsinde yüksek enerji süreçleri işler durumdadır.Bu kaynaklarda X ışını yaratılması hangi süreçler sonucudur? Bilinen X ışını kaynaklarının yaklaşık üçte ikisi kendi galaksimizdeki ikiz yıldız sistemleri olmaktadır.Anlaşıldığına göre, yer alan olay şöyle bir şeydir: Gaz, bir yıldızdan onun ikizi olan yıldıza doğru akmakta ve akarken ısınmaktadır. Bu gazın X ışını çıkaracak kadar ısınması İçin süper güçlü bir gravitasyon alanına girmesi gerekmektedir. Böyle bir atanı yaratmak için de, ikiz yıldızın küçük ve yoğun olması gereklidir. Bu tanıma cevap veren yıldız, nötron yıldızıdır: Yani, daha önce ölmüş büyük bir yıldızın kalıntısıdır.Ama X ışını bilimi, nötron yıldızından çok daha ilginç şeyleri de bulup ortaya çıkarmıştır ve bunlar, ünlü kara deliklerdir. Kara delik, kuramsal olarak bulunmuş bir varlıktır. O kadar güçlü bir gravitasyonei alanı vardır ki ışık ondan kurtulamaz. Bu nedenle de kara delik gözükmek. Ama bu gravitasyonei alana düşen gazlar, deliğin çevresindeki alanda ısınarak X ışınları yayar, bu yolla kara deliğinin varlığını bize anlatırlar.X ışını kaynaklarından hiç değilse bir tanesinin böyle olduğu bilinmektedir. Bu kaynak Cygnus X-I diye adlandırılmıştır, çünkü Cygnus konstelasyonunda bulunan ilk X ışını kaynağıdır (Kuğu burcu). Kara delik içerdiği sanılan diğer benzer X ışını kaynakları da gökbilimciler tarafından bulunmaktadır.X ışını uydularının ortaya çıkardığı olgulardan biri de, uzayın ilerlerindeki çok ışıklı galaksi ortalarındaki kaynakların kocaman kara delikler olduğu, bunların milyonlarca yıldızın ölümünden meydana geldiğidir. Bu dev kovuklar, dönmekte olan aşın sıcak bir gaz çemberıyle çevrelenmişlerdir.

kaynak

MsXLabs Üye Girişi