Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi & MsXLabs

Caz Müzik

ABD'nin güneyinde yaşayan zencilerin din dışı müziği. Başlangıçta yalnız bu yörenin müziği olan caz, sonraları tüm dünyaca benimsendi. Caz'ın bugüne dek tam bir tanımı yapılamamıştır. Bu müziğin gelişen karakteri, bu tanımın yapılmasına engel olmaktadır. "Caz" sözcüğünün nereden geldiği de kesin olarak belli değildir. Amerikan melezleri, "Creole" dilindeki jazz (hızlandırmak) sözcüğünün bu müziğe ad olduğu, Fransızca jaser (gevezelik etmek, dedikodu yapmak) sözcüğünden geldiği, Jazzbo Brown adlı şarkıcının adının bu sözcüğü doğurduğu ve nihayet müzikçileri teşvik için kullanılan argo bir uydurma sözcüğün kaynak olduğu ileri sürülmektedir. 16. yüzyıl sonlarından beri, Batı Afraki yerlilerinin Yenidünya topraklarına, özellikle New Orleans'a tutsak olarak gelmelerinden sonra, 20. yüzyılın başlarında bu yerlilere özgü müzik, folklor sınırlarını aşıp yepyeni bir sanat müziğinin, cazın doğmasına neden olmuştur. Caz, saf bir müzik değildir. Çeşitli müziklerin bir karışımıdır. Amerika beyazlarının din müziği ve bundan doğan zenci "spiritual"leri, İspanyol halk müziği, Fransız dans, salon ve opera müziği, zencilerin Afrika'dan getirdikleri davul ritmleri ve iş şarkıları (work songs), gezgin halk şarkıcılarının müziği, "blues"lar cazın oluşmasında etkili oldu. Yeni müziğin beşiği, New Orleans ve özellikle bu kentin eğlence yeri olan Storyville'di. New Orleans çalgıcıları, geceleri Storyville'de çalışırlardı. Siyasî mitinglerde, düğünlerde, geçit törenlerinde, cenazelerde de çaldıkları olurdu. Buralarda daha çok bando çalgıları kullanılırdı. Storyville'de ise "ragtime" denen piyano müziği yaygındı. İlk cazcılardan olan Jelly Roll Morton, Storyville'in en popüler çalgıcılarından biriydi. Trompetçi Buddy Bolden'ın orkestrası da çok ünlüydü. 1917'de Storyville, ABD hükümeti tarafından kapatıldı. İşsiz kalan çalgıcılar kuzeye göç etmeye başladılar. Uğradıkları yerlere cazı yaydılar. 1917'de Chicago'da beyazlardan oluşan ilk caz topluluğu kuruldu. Caz, ikinci merkezi olan Chicago'dan Amerika'nın öteki bölgelerine ve yavaş yavaş tüm dünyaya yayılmaya başladı. Bu yeni müziğin dünya sanat çevrelerinin ilgisini çekmeye başladığı 1920 yılı "Jazz Age" (Caz Çağı) olarak adlandırıldı. 1929 yılında Amerika'da başlayan ekonomik kriz, birçok cazcının işsiz kalmasına neden olduysa da caz, gelişmeye devam etti. 1935 yılından başlayıp 1945'e kadar süren ve "klasik çağ" diye adlandırılan dönemde caz, tüm yönleriyle olgunlaşmış ve tamamlanmış bir müzik durumuna ulaştı. Bu çağ bir yandan Louis Armstrong, Coleman Hawkins, Lester Young, Roy Eldridge gibi solistlerin, öte yandan Duke Ellington, Count Basie, Jimmie Lunceford, Benny Goodman gibi büyük cazcıların orkestralarının dönemi oldu. 1939 yılında iki yeni akım ortaya çıktı. Bunlardan birincisi, New Orleans geleneklerine dönme akımıydı. Bu hareket, yapaylığı yüzünden etkisiz kaldı. İkinci akım, özellikle solo tarzında, cazı gerek anlatım ve gerek müzik dili bakımından daha ileriye götürmeyi amaçlıyordu. "Bebop" adı verilen bu akımı, trompetçi Dizzy Gillespie ile alto saksofoncu Charlie Parker kurdular. Öte yandan, cazın hareketli anlatımını daha sakin bir anlatışla değiştirmek isteyen Miles Davis, Lee Konitz, Gerry Mulligan gibi müzikçilerin temsil ettiği "cool style" (serinkanlı üslup) oluştu. Avrupa'nın çağdaş müziğinin de caza büyük etkisi oldu. Stan Kenton ve Boyd Raeburn gibi büyük orkestralar, Eddie Sauter, Lennie Tristano, Charlie Mingus, Jimmy Giuffre, Teddy Charles ve Modern Jazz Quartet gibi besteci, icracı ve topluluklar, batı müziği ve caz geleneklerini birleştirdiler. Debussy, Ravel, Stravinsky, ve Milhaud gibi besteciler de cazla ilgilendiler. George Gershwin "Rhapsody in Blue" (Mavi Rapsodi) adlı caz müziği yapıtını oluşturdu. Bir caz topluluğu, çalgılama (instrumentation) bakımından iki bölüme ayrılır: Melodi bölümü ve ritm bölümü. Melodi bölümünde trompet, trombon, klarnet, saksofon gibi nefesli çalgılar; ritm bölümünde de piyano, kontrbas, gitar ve davul vardır.

Başlıca caz sanatçıları:
Trompetçilerden

• Louis Armstrong,
• Roy Eldridge,
• Dizzy Gillespie,
• Miles Davis,
• Clifford Brown ve
• Thad Jones;

Trombonculardan

• Kid Ory,
• Dicky Wells,
• Jimmie Harrison,
• J.J. Johnson ve
• Jimmie Cleveland;
• Klarnetçilerden
• Jimmie Noone,
• Albert Nicholas,
• Sidney Bechet,
• Barney Bigard,
• Jimmy Giuffre,
• Benny Goodman,
• Artie Shaw
• Tony Scott;

Alto saksofonculardan

• Johny Hodges,
• Benny Carter,
• Charlie Tarker,
• Lee Konit;

Tenor saksofonculardan

• Coleman Hawkins,
• Lester Young,
• Lucky Thompson
• Stan Getz;

Bariton saksofonculardan

• Hary Carney,
• Gerry Mulligan
• Cecil Tayne;

Piyanistlerden

• Jelly Roll Morton,
• James J. Johnson,
• Fats Waller,
• Duke Ellington,
• Erroll Garner,
• Earl Hines,
• Teddy Wilson,
• Nat King Cole,
• Billy Taylor,
• Art Tatum,
• Lennie Tristano
• Oscar Peterson;

Gitarcılardan

• Charlie Christian,
• Bill D'Arango,
• Barney Kessel
• Jimmy Raney;

Kontrbasçılardan

• Tops Foster,
• Billy Taylor,
• Jimmy Blanton,
• Ray Brown
• Charlie Mingus;

Davulculardan

• Baby Dodds,
• Jo Jones,
• Denzil Best,
• Max Roach
• Shelly Manne.