KUYRUKLUYILDIZ
Kuyrukluyıldızlar "kirli kartopu" ya da "buzlu çamur topu" olarak anılırlar. Buz (su ve donmuş gazlar) ve (bir nedenle güneş sisteminin oluşumu sırasında gezegenlerde yoğunlaşamamış) kozmik toz karışımından oluşur.
Kirli kartopu Güneş etrafında eliptik bir yörünge izleyerek hareket eder. Güneşe yaklaştıkça içindeki buzlar erir. Erimeyle kopan taş ve toz parçacıkları Güneş rüzgârlarıyla itilerek güneşten gelen ışığı yansıtır ve kuyruk görünümü oluşturur.
1995 yılı itibariyle 875 kuyrukluyıldız kataloglanmış ve yörüngeleri hesaplanmıştır. Bunlardan 184'ü periyodik kuyrukluyıldızdır (yörünge dönemleri 200 seneden azdır.) Mutlaka bunların dışında kalan pek çoğu periyodik kuyrukluyıldızdır, ancak yörüngeleri yeterli hassasiyetle tanımlanamadığından kesinleştirmek mümkün olmamaktadır.
Tarihin başlangıcından beri insanlar, geceleri gökyüzünde yıldızlarla doğup yıldızlarla batan kuyrukluyıldızları izlemişlerdi. Eski Yunanlılar bu gökcisimlerine "saçlı yıldızlar" adını takmışlardı. Kuyrukluyıldızın bazı batı dinlindeki adı olan "komet" sözcüğü de, "saç" anlamındaki Yunanca sözcükten gelir. Bu gökcisminin "saç" ya da "kuyruk" benzetmeleriyle adlandırılmasının başlıca nedeni, gökyüzünde aydınlık bir ışık akıntısı biçiminde belirmesidir.
Kuyrukluyıldızlar parlaklık bakımından büyük farklılıklar gösterir; bazıları ancak çok büyük teleskoplarla görülebilecek kadar soluk, bazıları ise güneş ışığı altında bile görülebilecek kadar parlaktır. Kuyrukluyıldızların yapısı ve nereden geldikleri uzun süre bir sır olarak kaldı. 17.yüzyılda astronomlar, bunların Güneş sisteminde yer alana kalabalık bir gökcisimleri topluluğu olduğunu anladılar. Tıpkı gezegenler gibi kuyrukluyıldızlar da Güneş'in çevresinde dolanırlar. Dolanım süreleri çok değişiktir; bazıları dolanımlarını üç buçuk yılda, bazıları ise 1 milyon yıldan daha uzun sürede tamamlar.
Yapısı
Aktif bir kuyruklu yıldız güneşe yaklaştığında belirli bölümleri vardır.
- Nüve: Nispeten katı ve kararlı olan çekirdek, su buzu ve diğer donmuş gazlar ve az miktarda kozmik toz ve diğer katı cisimlerden oluşmuştur.
- Koma: Çekirdekte buharlaşan su, karbondioksit ve diğer nötr gazların yoğun bir bulutudur. Nüveyi çevreleyen ışık topu olarak görülür.
- Hidrojen Bulutu: Çok büyük (milyonlarca km) ancak son derece seyrek bir nötr hidrojen zarfı.
- Toz Kuyruk: 10 milyon km'yi aşan uzunlukta, çekirdekten kaçan gazlarla taşınan mikroskobik toz partiküllerden oluşmuş duman. Kuyruklu yıldızın, çıplak gözle görülebilen en belirgin özelliğini teşkil eder.
- İyon Kuyruk: Kuyrukluyıldızın, yüzlerce milyon km'ye varan uzunlukta, güneş rüzgarlarıyla reaksiyon sonucu iyonize olmuş gazlardan oluşan plazma kuyruğudur.
Yörüngesi
Kuyrukluyıldızlar güneşe yeterince yakın olmayınca görülmezler. Yörüngeleri oldukça eksantriktir. Bazılarının yörüngesi Plüton'un bir hayli dışına taşar, Bunlar bir kez görüldükten sonra binlerce yıl boyunca geri dönmezler. Sadece kısa ve orta periyotlu kuyrukluyıldızların (Halley kuyrukluyıldızı gibi) yörüngelerinin en azından önemli bir bölümü Plüton yörüngesinin içinde kalır.
Kuyrukluyıldızlar, güneş yakınından yüzlerce geçiş sonunda (yaklaşık 500 geçiş sonunda), buz ve gazların tamamına yakınını yitirerek astreoidlere benzer bir görünüm kazanırlar (muhtemelen dünyaya yakın astreoidlerin bazıları ölü kuyrukluyıldızlardır.) Yörüngeleri Güneşe yaklaşan kuyrukluyıldızların, Güneş ya da gezegenlere çarpışma, ya da oldukça yakın bir geçişle (özellikle Jüpiter'e yakın geçerlerse), güneş sistemi dışına atılmaları olasılığı vardır.
1826'da Wilhelm von Biela'nın keşfettiği kuyrukluyıldızın neredeyse yedi yıllık bir periyodu olduğu belirlenmişti, ama 1846'da bu kuyrukluyıldız ikiye bölündü ve biri öbüründen daha büyük kuyrukluyıldız ortaya çıktı. 1852'de yeniden görünen bu ikili, daha sonra gözle görülemeyecek parçalara bölündü. İkilinin yeniden görünmesi gereken 1872'de izlenebilen yalnızca bir meteor yağmuruydu. Kuyrukluyıldızlar, eninde sonunda "ölürler" ve meteor tozlarına dönüşerek, kuyrukluyıldız halindeyken izledikleri yörüngede sürüklenirler.
Halley Kuyrukluyıldızı (Comet Halley 1910)
Uzun süre kuyrukluyıldızların buhardan oluştuğuna ve Dünya'dan yükselmiş olduğuna inanıldı. 16. Yüzyılda Danimarkalı astronom Tycho Brahe, son derece titiz biçimde gerçekleştirdiği gözlemler sonunda, kuyrukluyıldızların yalnızca Dünya atmosferinin dışında değil Ay'ın da ötesinde bulunduklarını kanıtladı. Ama kuyrukluyıldızların ne olduğu ancak 17.yüzyıldan sonra tam olarak anlaşılmaya başlandı. Yerçekimi yasasını keşfeden Sir Isaac Newton, 1680'de beliren büyük bir kuyrukluyıldızı gözlemledi ve elde ettiği verilerden kalkarak önemli bir buluş gerçekleştirdi. Newton, kuyrukluyıldızların kütleçekimi kuvvetin etkisiyle Güneş'e doğru çekildiklerini ve tıpkı gezegenler gibi Güneş'in çevresinde dolandıklarını belirledi.
İki yıl sonra görünen bir başka kuyrukluyıldızı da, Newton'ın arkadaşı astronom Edmond Halley gözlemledi. Halley, 1337'den beri zaman zaman belirmiş olan 24 kuyrukluyıldıza ilişkin bilgileri inceledi ve yörüngelerini hesapladı. 1531,1607 ve 1682 yıllarında görülen kuyruklu yıldızların hemen hemen aynı yörüngeyi izledikleri saptadı. Böylece, bunların aynı kuyrukluyıldız ve bu kuyrukluyıldızın 1758 ya da 1759'da yeniden dolanıp Dünya'nın yakınından geçeceği sonucuna vardı.
Tahmini doğru çıktı ve kuyrukluyıldız 1758'in sonlarında yeniden göründü; ama bunu, 1742'de ölmüş olan Halley'in kendisi göremedi. Böylece bilim adamları, kuyrukluyıldızların düzenli ziyaretlerde bulunabileceğini belirlemiş oldular ve 1758-59'un büyük kuyruklu yıldızına Halley'in adını verdiler. O tarihten sonra da bu kuyrukluyıldız, yaklaşık 76 yıllık aralarla, 1834-35, 1910 ve 1985-86 yıllarında düzenli olarak yeniden göründü.
Kuyrukluyıldızların Özellikleri
1. Gaz, toz ve donmuş buz parçalarından oluşur.
2. Güneş çevresinde elipstik bir şekilde döner.
3. Kuyrukluyıldızlar baş ve kuyruk kısmından oluşmuşturlar.
4. Kuyrukluyıldızların çapı genelde 10 km'den küçüktür.
5. Belli aralıklarla çok kısa bir süre için güneşin yakınından geçerler.
6. Kuyrukluyıldızlar güneşe yeterince yakın olmadıkça görülmezler.
7. Kuyrukluyıldızlar geçtiğinde ya da öldüğünde meteor yağmurları olabilir.
8. Kuyrukluyıldızlar öldüğünde astreoidlere dönüşebilir.
9. Kuyrukluyıldızlar yıldız değildir. Son düzenleyen Safi; 24 Mart 2016 21:50
