Yozgat Ayaklanması

Yozgat Ayaklanması veya Çapanoğlu Ayaklanması, Kurtuluş Savaşı sırasında Çapanoğullarının Yozgat’ta giriştikleri ayaklanma (8-27 Haziran 1920).

18. ve 19. yüzyıllarda Anadolu’nun güçlü âyan ailelerinden olan Çapanoğulları, II. Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakki yönetimiyle ters düşmüştü. Aile, İttihat ve Terakki’nin devamı olarak gördüğü Milli Mücadele kadrolarının yürüttüğü savaşa ve Ankara’da kurulan TBMM Hükümeti’ne karşı çıkmıştı. Öte yandan TBMM Hükümeti’nin merkezî bir otorite oluşturması, Çapanoğullarının çıkarlarıyla çatışıyordu.

14 Mayıs 1920’de Yıldızeli’ne (eskiden Yenihan, Sivas) bağlı Kaman köyünde Postacı Nâzım İsyanı olarak bilinen bir ayaklanma başladı. Kendisine padişahın temsilcisi görüntüsü veren Postacı Nâzım, Aynacıoğulları, Deli Hacı, Katil İlyas gibi çetelerle işbirliği yaparak 6-7 Haziran’da Zile’yi işgal etti. Bu arada Ankara Hükümeti’nin ayaklanmayı bastırmakla görevlendirdiği Kılıç Ali Bey, 1 Haziran’da 80 kişilik bir kuvvetle Antep’ten Yozgat’a gitmişti. Orada yörenin ileri gelenleriyle yaptığı görüşmeler sonunda Çapanoğullarının da ayaklanma eğiliminde olduğunun ortaya çıkması üzerine, Çapanoğlu Celal ve Edip beyleri göz hapsine aldırdı. Ama o sırada Arapseyfi’de bulunan Çapanoğlu Halid Bey’in Yozgat’a yürüyeceği haberinin gelmesi üzerine, elinde karşı koyacak kuvveti olmadığı için kentten ayrılmak zorunda kaldı. Bu gelişmeler karşısında Mustafa Kemal bir uzlaşma yolu bulabilmek için Yozgat’a Süleyman Sırrı ve Madenli Rıza beylerden oluşan bir öğüt kurulu (heyet-i nâsıha) gönderdi. Yapılan görüşmeler sonunda Celal ve Edip beyler, bu kurulun yaptığı Kuvayı Milliye’ ye katılma önerisini geri çevirdiler. Bunun üzerine Ankara Hükümeti Çapanoğullarının tutuklanması için karar çıkardı. Bunu haber alan Celal ve Edip beyler de 8 Haziran’da Yozgat’tan ayrılarak Köhne’ de (Sorgun) küçük kardeşleri Halid Bey’in kuvvetlerine katıldılar. Çapanoğulları 13 Haziran’da Köhne bucak merkezini bastılar. Ertesi gün de Yozgat’a girdiler ve kenti “padişah adına” yönetmeye başladılar.

Yunanlıların genel bir saldırıya hazırlandığı sırada başlayan ve bu yüzden Ankara Hükümetini güç durumda bırakan Çapanoğlu Ayaklanmasını bastırmak üzere Çerkes Ethem’in Yozgat’a gönderilmesi kararlaştırıldı. Kuva-yı Seyyare adıyla bilinen Çerkeş Ethem kuvvetleri 20 Haziran’da Ankara’dan hareket etti ve 23 Haziran 1920’de Yozgat’ı kuşattı. Kent kısa sürede Çerkes Ethem’in denetimine geçti. Ayaklanmanın önde gelenleri Alaca’ya doğru çekildiler. Ayaklanmacıları izlemeye başlayan Çerkes Ethem, Alaca ve Yenihan’daki çarpışmalardan sonra, 27 Haziran 1920’de Yozgat ve Alaca arasında Arapseyfi’de Çapanoğullarının son kuvvetlerini de yenerek ayaklanmayı kesin olarak bastırdı.