Vitray Sanatı
Birbirine bağlı kurşun bölmelere yerleştirilmiş renkli cam parçalarından meydana gelen saydam pencere süslemesi.
Vitray yapımında şöyle bir sıra izlenir:
İlk işlem konunun gerçek büyüklükte çizilmesi ve boyanmasıdır. Bu örnek, cam ustasına verilir. Usta bunun bir kopyasını çıkarır ve bir kartona geçirir. Karton saydam bir çerçeveye konur ve ne kadar renk varsa o kadar parçaya kesilir. Bunlara kalibreler ya da mastarlar denir.
Bu mastarlarla camcı, örnekteki renklere uygun renkte camlardan düzgün parçalar keser ve bu parçaları oluklu kurşun çubuklarla çerçeveler. Kesilen camlar ya kendinden renkli (yani bütün kalınlığınca renkli cam) olur ya da yüzeyden renkli olur. Camcı, mastarlara uygun şekilde kestiği bütün camları geçici olarak kurşun bir çerçeveye yerleştirir ve cam ressamı bu camların üzerine fırça ile örnekteki çizgileri aktarır.
Daha sonra, camlar çerçeveden çıkarılır ve boyanın cama işlemesi için fırına verilir. Fırından çıkarılan camlar çerçevede yerli yerine oturtulur ve kurşun çubuklar birbirine lehimlenir. Çift cam kullanıldığı zaman, camlar fluoridrik asit buharına tutulur ve bütün tonlar elde edilir.
Eski Türk evleri ve camilerde üst sıradaki pencereler alçı çerçeve içinde renkli camlarla süslenirdi. Bunlar açılıp kapanmadığından, alçıdan yapılırdı. Bu pencereler biri içlik, diğeri dışlık olmak üzere iki camdan oluşurdu. İçtekiler, son derece güzel çiçek ve süsleme şekilleri, bazen de camlarla yazı işlemesi suretiyle meydana getirilirdi. Dışlıklar ise, bina içerisine bol ışık girmesi için çok zaman düz, renksiz camdan yapılırdı.
Türk nakışlı camlarında hiçbir zaman madenî çerçeve kullanılmamış ve camlar boyanmamıştır. Bu pencerelerin camları yuvarlak, oval, petek, fil gözü denilen şekillerdedir. Sonraları balık pulu ile lale ve barok stilleri de eklendi. Kanunî devrinde Sarhoş İbrahim'in Süleymaniye Camii için yapmış olduğu renkli camlar pek ünlüdür. Alçı pencerelerdeki camlarda en çok kullanılan renkler mavi, kırmızı, sarı, turuncu, mor ve yeşildir.
Avrupa'da nakışlı camların yapılması 10. yüzyıldan başlar. Bu yüzyılda nakışlı Bu yüzyılda nakışlı camlar ağaç çerçevelerle yapılırdı. Bugüne kadar korunmuş olan en eski nakışlı camlar 12. yüzyıla ait olanlardır. Kurşun çerçevelerle yapılan bu vitraylar arasında Châlons sur Marne Katedrali'nden Paris Dekoratif Sanatlar Müzesi'ne getirilen, mavi zeminli "Çarmıha Geriliş" anılmaya değerdir. 12. yüzyılı izleyen yüzyıllarda cam nakışı esas tekniğinde büyük değişiklikler olmamakla beraber o vakte kadar çok kullanılan mavi zemin geleneği bırakılarak sarı ve kırmızı daha sıcak, mavilerse daha koyu tonlar almıştır.
Zamanla nakışlı cam sanatında gitgide bir gerileme olmuş ve rağbet azalmıştır. Hatta kiliselerde renksiz camların tercih edildiği dönemler olmuştur. Fakat geleneğe çok bağlı olan İngiltere'de nakışlı cam sanatı, her memleketten çok devam etmiş ve 19. yüzyılda İngiltere'den yeniden yayılmaya başlamıştır. MsXLabs & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
