François Marie Voltaire (François-Marie Arouet) (1694 Paris-1778 Paris),
Fransız yazar. Asıl adı François-Marie Arouet'dir.
Zengin bir noterin oğluydu. Bir cizvit okulunda öğrenim gördü (1704-1711). Okulu bitirdikten sonra Paris sosyetesiyle, öncelikle özgür düşünceli çevrelerle ilişki kurdu. XIV. Louis üzerine bir yergi yazdığı için on bir ay Bastille tutukevinde kaldı (1717). "Odipus" adlı trajedisinin kazandığı başarı üzerine sarayın gözüne girdi (1718). Bu kaygısız dönem 1726'da sona erdi. Bir şövalyeyle yaptığı bir tartışma yüzünden yeniden Bastille'e atıldı ve oradan kurtulmak için İngiltere'ye sürgün gitmeyi kabul etti. Üç yıl İngiltere'de yaşadı.
Locke ve Hume gibi ünlü filozoflarla tanıştı. Fransa'ya göre İngiltere'nin çok özgür, bilimde de çok ileri olduğunu gördü. Fransa'ya döndüğünde, İngiltere'deki gözlemlerini yansıtan "Lettres Philosophiques" (Felsefî Mektupları, 1734) adlı ünlü incelemesini yayımladı.
Fransız yetkilileri, ülkenin kurumlarına yönelik dolaylı saldırıyı sezerek kitabı yaktırdılar. Voltaire, dostu olan bir markizin şatosuna sağındı. On yıl orada yaşadı. 1745'te kralın tarihçisi ve mabeyincisi oldu. Özgürlükçü düşüncelerinden ötürü yeniden sarayın gözünden düştü.
Prusya Kralı II. Friedrich'in çağrısını kabul ederek Berlin'e gitti (1750). Prusya sarayında üç yıl yaşadıktan sonra kralla arası açıldı. Birtakım başarılı yatırımlar sonucu çok zengin oldu. Ünlü "Ansiklopedi"nin yazarları arasına katıldı (1754). Yaşamının son yirmi yılını İsviçre sınırı yakınındaki evinde geçirdi. "İrène" (1778) adlı oyununun sahnelenmesinden sonra gittiği Paris'te ulusal bir kahraman gibi karşılandı. Heyecan ve yoğun toplumsal yaşantı onu hasta düşürdü. Evine dönemeden öldü.
Aydınlanma çağının seçkin bir temsilcisi olan Voltaire'in, Fransız Devrimi'ni hazırlayan ortamın oluşmasında büyük katkısı vardır. Düşünceleriyle, insan haklarının savunucusu olarak Avrupa kamuoyunu önemli ölçüde etkiledi. 18. yüzyıla damgasını vuran bir yazar oldu. Şiir, oyun, destan, öykü, roman ve eleştiri türünde çok sayıda yapıt verdi, felsefe ve tarihe ilişkin incelemeler yazdı, ayrıca yaklaşık on dört bin mektup kaleme aldı. Voltaire'in şiir ve tiyatro yapıtları kalıcı olamamıştır.
Filozof Voltaire ise öncelikle bir çatışma yazarıdır. Felsefe onun için bir kavga, eleştiri, yergi aracıdır. Derinlik kavgası taşımayan bir filozoftur, her şeyden önce de bir özgürlük savaşçısıdır. İnsanın, yaşamını özgür eylemleriyle geliştirdiğine inanır. Voltaire, tarih çalışmalarıyla çağdaş tarihçilerin öncüsü olarak değerlendirilir.
"Histoire de Charles XII" (XII. Charles'in Tarihi, 1731), "Siècle de Louis XIV" (XIV. Louis Yüzyılı, 1751) ve "Essai sur les Moeurs et l'Esprit der Nations" (Ulusların Töreleri ve Zihniyeti Üzerine Deneme, 1756) bu alandaki en tanınmış yapıtlarıdır. Voltaire'in en iyi ve en kalıcı yapıtları felsefî öykü ve romanlarıdır.
Bu tür yapıtları içinde "Zadig" (1747) ve "Candide ou l'Optimisme"i (Candide ya da İyimserlik, 1759) öncelikle anmak gerekir. Babilli bir genç olan Zadig (yani "gerçeği söyleyen"), erdemli, bilge ve zengindir, ama mutluluk peşinde boşuna koşar durur.
Voltaire, doğunun masal dünyasını kendi öğretici amaçları doğrultusunda kullanır. Onun en tanınmış yapıtı olan "Candide"de, iyi niyetli bir genç olan Candide'nin serüvenlerini konu alır. Dünyanın mutlak iyi olduğunu söyleyen öğretmenine kolayca inanan Candide, kendisini bir ülkeden öbür ülkeye koşturan serüvenleri sırasında kötü ve acımasız bir dünyayla karşılaşır.
Voltaire bu romanda çağının siyasî ve toplumsal yapısına saldırmakla kalmaz, Tanrı'yı ve yaşamın anlamını da tartışma konusu yapar. İnceleme-araştırma türündeki "Dictionnaire Philosophique" (Felsefe Sözlüğü, 1764) ve "Mahomet ou le Fanatisme" (Muhammet ve Bağnazlık, 1743) adlı yapıtları da önemlidir.MsXLabs & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
