UGANDA
Doğu Afrika'da devlet.
Kuzeyde Sudan, doğuda Kenya, güneyde Tanzanya, güneybatıda Ruanda ve batıda da Zaire ile sınırlıdır. Yüzölçümü 243.000 km2, nüfusu 20.600.000 (1987), başkenti Kampala; başlıca kentleri Jinja, Entebbe, Mbale, resmî dili İngilizce, dini %33 Katolik, %20 Protestan, %10 Müslüman ve çeşitli yerli dinlerdir.
Ülkenin doğusu Kenya sınırları yakını dağlıktır (en yüksek dağ Ruvenzori, 5.119 m.); öteki kesimleri platolarla kaplıdır. Uganda orman bakımından oldukça zengindir. Ana ırmak, Ripon Falls'ta Victoria Gölü'nden doğan ve Kyoga ile Albert göllerinden geçerek Sudan'a giren Nil'dir. Ekvator ülkenin hemen güneyinden geçer. Fakat yükseklik nedeniyle iklim ılımandır. Başlıca ürünleri pamuk, kahve, çay ve şekerdir. Ayrıca hayvancılık ve balıkçılık yapılır. Yeraltı kaynaklarından bakır ve fosfat işletilir. Ülkede çimento, dokumacılık, tütün ve gübre sanayii de oldukça gelişmiştir.
Yerli halkı Bantuların oluşturduğu Uganda'ya Avrupalılar 1861'de geldiler. Bu dönemde burada en büyükleri Buganda olmak üzere dört krallık vardı. 1890 yılında Almanya ile İngiltere arasındaki bir antlaşmayla bu yöre İngiltere'ye verildi. 1894'te Buganda'da İngiliz yönetimi kuruldu. Bu durum II. Dünya Savaşı sonrasına dek sürdü. 1962'de Buganda'yı da kapsayacak biçimde, Uganda bağımsız oldu. 1963'te eski Buganda Kralı II. Mutesa, cumhurbaşkanı seçildi. 1966'da Başbakan Obote bir darbe yaparak iktidara geçti.
Sosyalist bir politika izlemeye başladı. 1971'de ordu, İdi Amin Dada'nın yönetiminde bir darbeyle iktidara el koydu. Obote, Tanzanya'ya kaçtı. İdi Amin baskıcı bir yönetim kurdu. Ülkeden Asyalıları kovdu. İngiliz kuruluşlarını devletleştirdi. ülkede çıkan olaylar sonucunda 1978-1979 yıllarında binlerce kişi öldü. İdi Amin komşu ülkelerle de çatıştı. 1978 sonunda Tanzanya, 1979 ortalarında tüm Uganda'yı işgal etti. Bu savaşta, Tanzanya birliklerinin yanında çeşitli Ugandalı mülteci gruplarından oluşan "Uganda Ulusal Kurtuluş Cephesi" (UNLF) birlikleri de savaştı.
Yenilen İdi Amin Libya'ya kaçtı. UNLF, profesör Lule'yi başkanlığa getirdi. Kısa süre sonra Binaisa adlı bir avukat başkanlığı devraldı. Ülkede süren karışıklıklar nedeniyle 10 Mayıs 1980'de UNLF Askerî Komisyonu yönetime el koydu. 27 Mayıs 1980'de, Obote Tanzanya'dan döndü. 10-11 Aralık 1980'de yapılan seçimlerde solcu "Uganda Halk Partisi" nin (UPC) adayı olan Obote başkan oldu. Ancak, Obote'nin başkanlığı da ülkede karışıklığı önleyemedi. Tanzanya ordusu Haziran 1981'de ülkeden çekildi. Bunun üzerine silâhlı ayaklanma hareketleri daha da arttı.
Hükümet karışıklıkları bastırmak için sert önlemler almaya başladı. Pek çok kişi öldürüldü. Ulusal Kurtuluş Cephesi gerillaları iktidara karşı ayaklandı. Milton Obote bir askerî darbeyle iktidardan uzaklaştırıldı. Zambiya'ya kaçtı (1985). Başkomutan Tito Okelo devlet başkanı oldu. Ancak Ulusal Kurtuluş Cephesi gerillaları direnişe son vermediler ve başkent Kampala'yı ele geçirdiler. Bunun üzerine iç savaş sona erdi ve Okelo Sudan'a sığınmak zorunda kaldı. Gerillaların lideri Yoveri Museveni devlet başkanlığına getirildi (Ocak 1986). Siyasî partilerin faaliyetleri durduruldu.
Ancak bu kez de Museveni yönetimine karşı ayaklanmalar baş gösterdi. Eski devlet başkanı İdi Amin, ülkenin kuzeyindeki gerilla hareketinin başına geçmeyi denediyse de başarılı olamayınca Suudi Arabistan'a kaçmak zorunda kaldı (Ocak 1989). Mart 1986'dan bu yana iktidarda olan güney ve batı Bantu hareketinin önderi Yoweri Museveni, sivil barışı sağlayan ve İMF'nın de desteğiyle Uganda'nın iktisadî ve malî durumunu iyileştirmeyi hedefleyen bir rejim getirdi. 1993'te belli bir ekonomik kalkınmanın gözlemlendiği ülkede 1995'te sertlik yanlısı bir demokrasi getiren bir anayasa kabul edildi. 1996'da Museveni başkanlık seçimlerini yeniden kazandı.
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
