Gelgit
Ay'ın ve Güneş'in yeryüzündeki çekim farkından doğan alçalma ve kabarma olayı.
Yeryüzü denizlerle kaplı olduğu için, gözlemlenebilen gelgit, okyanuslarda ve kimi iç denizlerde görülür, fakat aynı etki altında yerkabuğunun sert bölümlerinde (karalarda), atmosferde de gözle görülemeyen gelgit olayı oluşur.
Ay'ın ve Güneş'in, yerkabuğuna uzaklıklarına ve uzaydaki hareketlerine göre değişen oranlarda çekim etkileri vardır. Bu etkiler, Ay ile Güneş, ekvator düzlemine göre aynı doğrultuya geldiklerinde birbirine eklenir ve büyük gelgit olayına, aynı doğrultularda bulunduklarında da birbirlerini ters yönde etkileyerek küçük gelgit olayına neden olurlar.
Yer'in kendi çevresinde, Ay'ın Dünya çevresinde ve her ikisinin Güneş çevresinde dönüşü, Ay çekimi ile Güneş çekiminin birbirlerini doğru ya da ters yönde etkilemesi, Ay ve Güneş günlerinin uzunluk farkı, etki altındaki yer biçimleri vb. etkenlerine göre günde, yarım günde, 15 günlük, aylık ve belirli yıllarda belirli aralıklarla dönüşümlü olarak deniz suları alçalır, kabarır. Yükselen sular karaları basar, çekilirken karalardan içerlere parçalar sürükler, yerinde bataklıklar bırakır. Irmak ağızlarını aşındırarak haliçler oluşturur. Hem karada hem suda yaşayan özel yosun ve yumuşakça türleri üretir.
Atlas ve Hint okyanuslarının hemen bütün Afrika, Batı Avrupa ve Kuzey Amerika'nın doğu kıyılarında yarım günlük, Büyük Okyanus'un bütün Amerika ve Asya anakaraları kıyılarında, Güneydoğu Asya Adaları'nda günlük ya da karışık gelgit olayları görülür. Gelgit dalgaları, ortalama 1-2 m.dir. En uzun dönüşümlü gelgit olayı 18 yıl 8 aylıktır.
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
