Orhun Yazıtları
Orhun Yazıtları, Göktürk İmparatorluğu'nun ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır. Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal gölününü güneyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Saydam gölü yakınlarındadır. Bu yazıtlardan Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, Koçho Tsaydam bölgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk yazıtları ise, Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından yaklaşık 360 km uzakta, Tola Irmağı'nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto (Bayn Çokto) bölgesindedir. Bilge Tonyukuk yazıtlarının, (Orhun Irmağı civarında olmamasına rağmen), Orhun yazıtlarıyla birlikte düşünülmesi, anılması Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile aynı döneme ait olması ve aynı konuları içermesindendir. Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi hakkında önemli bilgiler vermektedirler. Türk ve Türkçe adı, ilk kez Doğu Göktürkler dönemine ait bu yazıtlarda geçmektedir.Yazıtların üçü çok önemlidir. İki taştan oluşan Tonyukuk 716, Köl Tigin (Kültigin) 732, Bilge Kağan 735 yılında dikilmiştir. Köl Tigin yazıtı, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır. Kültigin, Bilge Kağan'ın kardeşi, buyrukçu ihtiyar Tonyukuk ise veziridir. Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur. Orhun Abideleri'ni ilk kez 1889 yılında Rus tarihçi Yardintsev bulmuştur. 1890'da bir Fin heyeti, 1891'de de bir Rus heyeti burada incelemelerde bulunmuştur. Bu heyetler yazıları çözememişlerdir. Fakat 1893 yılında Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen, 38 harfli alfabeyi çözerek yazıtları okumayı başarmıştır. Alfabenin dördü sesli, dördü sessiz harften oluşur. Yazıda harfler birbirine birleştirilmez, kelimeler de birbirlerinden iki nokta üstüste konularak ayrılır. Sağdan sola ve yukarıdan aşağıya yazılır. Orhun abidelerinde yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış ve sağdan sola doğru istiflenmiştir.
Orhun Abideleri - Orhun Yazıtları
- Kültigin Anıtı
- Bilge Kağan Anıtı
- Tonyukuk Anıtı
- Kültigin Abidesi Güney Yüzü
- Kültigin Abidesi Doğu Yüzü
- Kültigin Abidesi Kuzey Yüzü
- Kültigin Abidesi KuzeyDoğu Yüzü
- Kültigin Abidesi GüneyDoğu Yüzü
- Kültigin Abidesi GüneyBatı Yüzü
- Kültigin Abidesi Batı Yüzü
- Bilge Kağan Abidesi Doğu Yüzü
- Bilge Kağan Abidesi GüneyDoğu Yüzü
- Bilge Kağan Abidesi Güney Yüzü
- Bilge Kağan Abidesi Kuzey Yüzü
- Bilge Kağan Abidesi Batı Yüzü
- Bilge Kağan Abidesi GüneyBatı Yüzü
- Tonyukuk Abidesi Birinci Taş (Batı Cephesi)
- Tonyukuk Abidesi Birinci Taş (Güney Cephesi)
- Tonyukuk Abidesi Birinci Taş (Doğu Cephesi)
- Tonyukuk Abidesi Birinci Taş (Kuzey Cephesi)
- Tonyukuk Abidesi İkinci Taş (Batı Cephesi)
- Tonyukuk Abidesi İkinci Taş (Güney Cephesi)
- Tonyukuk Abidesi İkinci Taş (Doğu Cephesi)
- Orhun Alfabesi (Runik Alfabe)
- Ana Çizgileriyle Köktürk Tarihi
Kaynak: edebyahu.com
Son düzenleyen Safi; 23 Kasım 2016 23:26
