Halid Ziya UŞAKLIGİL (1866 İstanbul-1945 İstanbul),
Romancı.
Fatih ve İzmir rüştiyelerinden (1878) sonra, Fransızca öğrenim yapan Mechitariste Okulu'nda okudu. Okulu bitirince bir süre babasının yazıhanesinde, daha sonra Osmanlı Bankası'nda çalıştı. İzmir Rüştiyesi'nde Fransızca öğretmenliği yaptı. İstanbul'a yerleşerek Reji İdaresi'ne girdi (1893).
II. Meşrutiyet'ten sonra Darülfünun Edebiyat Fakültesi'nde Batı edebiyatı müderrisliği, daha sonra Mabeyn Başkâtipliği görevlerinde bulundu (1909-1912). Seçildiği Âyan (senato) üyeliğinden istifa ederek Darülfünun'a döndü. Bir ara görevle Fransa (1913) ve Almanya'ya (1915) gitti. Cumhuriyet'ten sonra Yeşilköy'deki köşküne çekildi.
Arkadaşlarıyla birlikte İzmir'de kurduğu Nevruz (1884), Ahenk ve Hizmet (1886) dergi ve gazetelerinde, ilk mensur şiir, öykü ve romanlarını yayımlayan Halit Ziya, kendi deyişiyle "yeniden gözden geçirirken, çocukluk eserleri saydığı" bu deneyleriyle de döneminin tanınmış yazarları arasına katıldı.
Mensur şiirleriyle kuşağının diğer sanatçılarını etkilediği gibi, Balzac, Stendhal, Flaubert, Zola, Daudet ve Goncourt Kardeşler'in yapıtlarını okuyarak kendi çağının gerçekçilik ve doğalcılık akımlarına yöneldi. Servet-i Fünun ve İkdam'da yazdığı yıllarda, düzyazıda Edebiyatı Cedide'nin ortak özelliklerini simgeleyecek olan bir üslûp anlayışının ilk örneklerini verdi.
Beşir Fuat'tan kendisine kadar oldukça dağınık olarak görünen gerçekçilik ve doğalcılık eğilimlerini derleyip toparlayarak yapıtlarında usta bir üslûpla ortaya koydu. Kendi yaşam deneyleri sonucu tanıdığı kişileri duygulu bir yakınlıkla işledi. Aynı dönemin başka bir gerçekçi yazarı, Hüseyin Rahmi gibi (1864-1944), toplumun çeşitli sınıf ve tabakalarındaki insanlar yapıtlarına konu olmadı.
Kimi eleştirmenlerce Batılı anlamda ilk Türk romanının yazarı olarak değerlendirilen Halit Ziya; gözlemlere bağlılık, bilinen yer ve kişilerin yansıtılması, gerkçekdışına düşmeyen ruhsal çözümlemeler vb. ögelerin gözlemlendiği gerçekçi romanlar ortaya koydu.
Yapıtları:
Romanlar
- "Nedime" (1889),
- "Bir Ölünün Defteri" (1889),
- "Ferdi ve Şürekâsı" (1894),
- "Mai ve Siyah" (1897),
- "Aşk-ı Memnu" (1900),
- "Kırık Hayatlar" (1924).
Uzun öyküler:
- "Bir Muhtıranın Son Yaprakları" (1888),
- "Bir İzdivacın Tarih-i Muâşakası" (1888),
- "Bu muydu" (1894),
- "Heyhat!" (1894),
Küçük öyküler:
- "Bir Yazın Tarihi" (1900),
- "Solgun Demet" (1901),
- "Bir Şi'r-i Hayal" (1911),
- "Sepette Bulunmuş" (1920),
- "Bir Hikâye-i Sevda" (1922),
- "Hepsinden Acı" (1934),
- "Onu Beklerken" (1935),
- "Aşka Dair" (1936),
- "İhtiyar Dost" (1937),
- "Kadın Pençesi" (1939),
- "İzmir Hikâyeleri" (1950).
Oyunları:
- "Kâbus" (1918),
- "Fare" (adapte, 1919).
Anıları:
- "Kırk Yıl" (5 cilt, 1936),
- "Saray ve Ötesi" (3 cilt, 1942),
- "Bir Acı Hikâye" (1942).
Deneme ve yazıları:
- "Sanata Dair" (3 cilt, 1938).
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
