Allah'ın sıfatları nelerdir? nasıl anlaşılmalıdır?
Cenâb-ı Hakk’ın zâtı gibi mukaddes sıfatları da kemâliyle idrak edilemez; ama o sıfatların varlıkları ve sonsuz oldukları bilinebilir

İlâhî sıfatlar, ‘sübutî’ ve ‘zatî’ olmak üzere iki gruba ayrılıyor

Sübutî sıfatlar, ‘hayat, ilim, irade, kudret, sem’ (işitme), basar (görme), kelam ve tekvin (var etme)’

Bu sıfatların hepsi ezelî, hepsi ebedî, hepsi sonsuz ve yine hepsi mutlaktır Bunlarda, ne bir azalma, ne de artma düşünülebilir

Hayat sıfatı ezelde ne ise ebedde de aynıdır Bizlere hayat bahşetmesi, Allah’ın ihya (hayat verme) fiiliyledir Bizde hayat yaratmasıyla O’nun hayatında ne bir noksanlık olur, ne de bir fazlalık

Allah’ın bir sıfatı da ‘ilim’dir Ne kadar varlık yaratırsa yaratsın, onlara ne kadar hikmetler, mânâlar takarsa taksın, O’nun ilim sıfatında bir değişme düşünülemez

İlâhî sıfatlardan bir başkası, ‘irade’dir Allah’ın iradesi de diğer sıfatları gibi mutlaktır ve küllîdir Mutlak olmasının mânâsı, O’nun iradesini kayıtlayacak bir başka iradenin sözkonusu olmamasıdır İlâhî iradenin küllî olması ise, sonsuz icraatlarının hepsini ‘birlikte irade etmesi’ demektir

Bilindiği gibi, insanın iradesi cüz’îdir, yani bir anda ancak bir şey irade edebilir; onu irade ettikten sonra ikinci bir şey irade etmesi mümkün olur Şu varlık âleminde, bir anda birbirinden farklı hatta bazen birbirine zıt, sonsuz faaliyetler icra edildiğine göre, bunların irade edilmeleri de birliktedir, beraberdir, sıra ile değil

Allah’ın bir diğer sıfatı, kudrettir Allah, atomlardan galaksilere, çiçeklerden Cennet bahçelerine kadar her şeyi sonsuz kudretiyle yaratmıştır Bir meyve ağacında, o sonsuz ve mutlak kudretiyle tasarruf ettiği gibi, meyvesi insan olan kâinat ağacında da tasarruf eder, icraatta bulunur

İlâhî sıfatlardan bir diğeri basar, yâni görme, biri de sem’ yani işitmedir Maddeden münezzeh olan Allah’ın görmesi ve işitmesi, göz, kulak gibi vasıtalardan münezzehtir Bütün sesleri birlikte işitir, bütün eşyayı beraber görür

Kelam sıfatına gelince, Allah’ın diğer sıfatları gibi bu sıfatı da sonsuzdur, küllîdir, mutlaktır
Beyni, konuşma merkezini, ağzı, dili yaratan ve insanı böylece konuşturan Allah, meleklerini bunların hiçbiri olmaksızın konuştururKeza, insana da rüya âleminde, bu aletlere ihtiyaç olmaksızın konuşma imkânı verir O halde, kendi konuşmasını ölçü tutarak Allah’ın kelam sıfatını anlamaya kalkışan bir insanın hata etmesi, istikametten sapması kaçınılmazdır

Allah’ın zâtı, mahlukatın zâtlarına benzemediği gibi kelam sıfatı da onların konuşmaları cinsinden değildir

Tekvin sıfatı, Allah’ın her irade ettiği şeyin, varlık sahasına hemen çıkması mânâsına gelir
‘Hayat, ilim, kudret, sem’, basar’ sıfatları için Esmâ’ül Hüsna bölümündeki, ‘Hayy, Alîm, Kadîr, Semi’, Basîr’ isimlerinin açıklamalarına bakılabilir

Zatî Sıfatlar:
Bunlar, ‘vücud, kıdem, beka, vahdaniyet, muhalefetü’n lil havadis, kıyam bi nefsihî’ sıfatlarıdır

Vücud:
Vücut, varlık, var olma mânâsına gelir Diğer selbî sıfatların tümü birlikte düşünüldüğünde, vücut sıfatı daha iyi anlaşılır Yani, Allah’ın varlığı kadîmdir, evveli yoktur; bâkîdir, âhiri yoktur O’nun mukaddes varlığı hiçbir mahlukunun varlığına benzemez, hepsine muhaliftir

Yine O’nun varlığı vaciptir, başkasının var etmesiyle var olmadığı gibi, devamı da başkasının yardımıyla değildir

Vücud, ya vacip olur, ya mümkin olur veya mümteni’ olur Vacip vücud, Allah’a mahsustur Allah’ın varlığı vaciptir, olmaması muhaldir Mümkin vücut ise bütün mahlukatın vücutlarıdır Bunlar Allah’ın var etmesiyle var oldukları gibi, O’nun yok etmesiyle de varlık sahasından silinirler Mümteni’ vücut, vacip vücudun zıddıdır, yani olması muhaldir Buna misal olarak ‘şerikler’ (Allah’a ortak koşulan şeyler) verilir Şeriklerin varlığı muhaldir, imkânsızdır

Bütün mahlukat âlemi Allah’ın varlığına birer delil, birer şahittirler Onları, yoklukta bırakmayıp varlık âlemine çıkaran, ancak varlığı vacip olan Allah’tır Yani, mümkinlerin var olmaları, ancak vaci olanın irade etmesi ve yaratmasıyladır Bu hakikati kabul etmeyenler, varların varlığını, yokluğa vermeye mecbur kalırlar

Kıdem – Beka:
Allah’ın var etmesiyle var olan eşya, evvellerinin olması cihetiyle ‘kıdem’ sıfatını gösterirler Keza, her nefsin ölümü tatması, yani her varlığın bir sonunun olması cihetiyle de ‘beka’ sıfatını ilan ederler

Vahdaniyet
Allah’ın hem zatında, hem de sıfatlarında ve fiillerinde tek olması, yani hiçbirinde benzeri, dengi, ortağı ve yardımcısı bulunmamasıdır

Muhalefetün-lil-havadis:
Havadis, hâdis olanlar, yani ‘sonradan yaratılan, ihdas edilenler’ mânâsına gelir Her mahluk, hâdistir Ve Muhalefetün-lil-havadis sıfatı, Cenâb-ı Hakk’ın kutsî mahiyetinin, mahluk mahiyetlerine zıt ve muhalif olduğu mânâsına gelir

Bir misal: Allah kadîmdir, ezelîdir, mahluk ise hâdistir, sonradan meydana gelmiştir Ezelî olmak, sonradan yaratılmaya zıttır

Kıyam-bi-nefsihi:
Hiçbir varlığın, kendi varlığını kendi iradesiyle ayakta tutmadığını, hepsinin bir ilâhî lütufla varlıklarını sürdürdüğünü düşünen insan, Allah’ın ‘Kıyam-bi-nefsihi’ sıfatına bütün ruhuyla iman eder Yani, Allah kendi zâtında kâimdir, bütün mahlukatın kıyamları ise O’nun esmâ ve sıfatlarının tecellileriyledir