Uygur Dili ve Alfabesi

Uygurca
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinden Uygur grubudur.

Ses Bilgisi

Uygurcada 8 ünlü, 24 ünsüz vardır. Uygurcada iki türlü e sesi vardır. Bunlardan ə Türkiye Türkçesindekinden daha açık, e ise daha kapalı telaffuz edilir. Kalın olan k̡ ve ƣ sesleri yanında i'ler ı okunabilir, diğer yerlerde ise i okunduğu kabul edilir. k̡ ve ƣ sesleri Türkçedekinden daha kalındır. Bu sesler gırtlağa daha yakın olarak telaffuz edilir. h̡ sesi sert olarak telaffuz edilen bir gırtlak sesidir. ng genizsi n sesidir. Yeni Uygur Arap Alfabesinin (UEY), Urumçi üniversitesince kabul edilen Latin alfabesi karşılıklarında (ULY); ɵ yerine ö, ə yerine e, e yerine é, ƣ yerine gh, k̡ yerine q, q yerine ch, h̡ yerine x, x yerine sh, v yerine w kabul edilmiştir. Türkiye'deki Uygurlar, ch, sh, gh yerine ç, ş, ğ harflerini kullanırlar.

Coğrafik dağılım

Uygurca Çin'de 8.5 milyon kişi tarafından çoğunlukla uzak batı otonom bölgesi Sincan Uygur Özerk Bölgesinde konuşulur.Uygurca ayrıca 300,000 kişi tarafından Kazakistan' da konuşulur, ve Afganistan, Arnavutluk, Avustralya, Belçika, Kanada, Almanya, Endonezya, Kırgızistan, Moğolistan, Pakistan, Suudi Arabistan, İsveç, Tayvan, Tajikistan, Türkiye, Birleşik Krallık, Birleşik Devletler, ve Özbekistan'da Uygurca konuşma komitesi vardır.

Alfabe

Uygurca 10. yüzyıldan beri Arap alfabesi ile yazılmaktadır. 1969-1983 yılları arasında Çin hükümetinin hazırlattığı Uygur Latin alfabesi ile yazılmış fakat sonra Uygurca sesleri gösteren ek işaretler ile Arap alfabesine dönülmüştür.

Aşağıdaki kıyaslama Arap, Latin ve Kiril harflerinin bir karşılaştırılmasıdır:

adsz5t

Uygur Kiril alfabesi ek olarak iki harfe sahiptir, ki bunlar iki sesin birleşimidir. Bunlar aşağıda Arabik ve Latin harflerinin eşdeğeriyle gösterilmiştir.

adsz6c

Doğu Türkistan Uygur ağızları

Doğu Türkistan Uygurları için yazı diline esas olan ağız Urumçi ağzı iken, eski Sovyetler Birliğinde yaşayan Uygurlar için yazı diline esas olan ağız, İli ağzıdır. Doğu Türkistan'da Uygur ağızları aşağıdaki şekilde gruplara ayrılır;

Merkez ağız grubu

Urumçi ağzı,
Kumul ağzı
Turfan ağzı,
Kâşgar - Artuş ağzı,
İli ağzı.

Tarım ağzı

Tarım alt-ağzı,
Moğal alt-ağzı,
Kuça alt-ağzı,

Hoten ağız grubu

Guma ağzı,
Karikaş ağzı,
Elçi ağzı,
Lop ağzı,
Keriye ağzı.

Lopnur ağzı

Döñkotan ağzı,
Kara ağzı,
Miren ağzı.

Lopnur ağzı konuşanların sayısı, Uygurların nüfusunun %0,4'üne ulaşmasına rağmen, Lopnur bölgesinin özel coğrafi konumu ve özel tarih koşullarından dolayı, bu ağızda çok sayıda eski dil ögeleri korunmuştur. Lopnur ağzı bir "boy dili" olarak, Çağdaş Uygurcaya bağlıdır.

MsXLabs Üye Girişi