Afyonkarahisar

AFYON olarak da bilinir, büyük bölümü Ege Bölgesi’nde kalan il ve il merkezi kent.

Topraklarının bazı bölümleri Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerine taşar. Yüzölçümü 14.230 km2 olan Afyonkarahisar ili kuzeyde Eskişehir, doğuda Konya, güneyde İsparta, güneybatıda Burdur ve Denizli, batıda da Uşak ve Kütahya illeriyle çevrilidir.

Doğal yapı.

İl toprakları İçbatı Anadolu Eşiğinin en doğu kesiminde yer alır. Doğu kesimi Uludağ’dan başlayarak güneydoğuya doğru uzanan bir dağ dizisinin ucundaki Emir Dağı (Emiroğlu Tepesinde 2.307 m) engebelendirir. Güney kesimi engebelendiren Karakuş ve Sultan dağlarının yüksek kesimleri il sınırları dışındadır. Sandıklı ile Şuhut arasında kuzey-güney doğrultusunda uzanan Kumalar Dağının Kilimatan Tepesi 2.247 m’ye erişir. Batı kesimini Ahır Dağı (1.915 m), Çatma Dağı (1.876 m) ve Akdağ’ın doğu uzantıları engebelendirir. Akdağ’ın Kızılören kasabası yakınında 2.343 m’ye ulaşan bir tepesi ilin en yüksek noktasıdır.

Dağlar arasındaki ovalar tarıma ve yerleşmeye elverişlidir. Sandıklı ve Dinar ovalarının suyunu, Büyük Menderes Irmağı ile kollarından Kûfi Çayı akaçlar. Akarçay ise Afyon kapalı havzasından beslenerek Eber Gölüne dökülür. Akarçay’ın kollarından Kali Çayı üzerindeki Selevir Barajı ile Seyitler Çayı üzerindeki Seyitler Barajı da il topraklarının sulanmasına katkıda bulunur. Akşehir Gölü ile Acıgöl’ünü) bazı bölümleri il sınırları içinde kalır. Afyonkarahisar yeraltı suları açısından zengindir.

Ekonomi

İlde ekonomik yaşam büyük ölçüde tarıma dayalıdır. Yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, şeker pancarı, ayçiçeği ve patatestir; tıbbi açıdan dünyadaki en kaliteli afyonun elde edildiği haşhaş da burada yetiştirilir. İl, adını merkezindeki yalçın kayalıkların üstünde yükselen kaleden ve ürettiği afyondan alır. Haşhaş ekiminin 1971’de yasaklanması il ekonomisine bir darbe olmuş, ancak yasağın 1974’te kaldırılmasıyla tarım yeniden canlanmıştır. İstanbul gibi büyük merkezlerin kurbanlık koyun talebini karşılayan illerden biri olan Afyonkarahisar’da önemli miktarda hayvan yetiştirilir. Başlıca hayvansal ürünleri deri, et ve yumurta olan ilin kaymağı ve sucuğu yurt çapında ünlüdür.

Ege Bölgesi’yle İç ve Doğu Anadolu’yu birbirine,bağlayan kara ve demir yollarının kesişme noktasında yer alan Afyonkarahisar’da ticaret gelişmiş durumdadır. Sanayide 1970’lere değin kamu kesimi egemenliğini sürdürmüş, büyük sayılabilecek ölçekte ve çeşitlenmiş üretim yapan özel kesim işyerleri açılmaya ancak bu yıllardan sonra başlamıştır. İldeki işletmeler daha çok gıda, dokumacılık, halıcılık, mermer, kauçuk eşya, taş ve toprağa bağlı sanayi kollarında etkinlik göstermektedir. En büyük sanayi kuruluşları kamuya ait şeker ve çimento fabrikalarıdır. Bolvadin’de ham afyonu işleyen bir alkaloit fabrikası vardır. Afyonkarahisar ilinin en önemli yeraltı zenginlikleri mermer yatakları ile madensuyu kaynaklandır. İÖ 4. yüzyıldan beri işletildiği bilinen bu yataklardan Türkiye mermer üretiminin yüzde 5’i elde edilir. İlkçağdan beri yararlanılan Afyonkarahisar madensulan Cumhuriyetin ilk yıllarından beri Kızılay adıyla şişelenerek ülke çapında dağıtılmaktadır. Tarihsel zenginlikler açısından önem taşıyan bir bölgede yer alan il sınırları içinde 198l’de kurulan Başkomutan Tarihi Milli Parkı’nm bazı bölümleri vardır.

Tarih.

Afyonkarahisar’ın bilinen tarihi İÖ 4 binlerde başlar Sandıklinın Kusura köyündeki höyükte yapılan kazılardan, burada IÖ 2500’e değin Kalkolitik kültürün var olduğu anlaşılmıştır. İÖ 1800’de başlayan Hitit egemenliğinden sonra yöre, dönemin Önde gelen krallıkları arasında el değiştirdi; 1068’de Selçukluların, 1329’da ise OsmanlIların egemenliğine girdi. 1402’deki Ankara Savaşı’ndan sonra Germiyanoğullarına bağlanan yöre 1429’da kesin olarak Osmanlı Devleti’ne bağlandı. Uzun bir süre Karahisar-ı Sahib adıyla Anadolu Eyaletine bağlı bir sancak olarak yönetildi. 19. yüzyılın ikinci yarısında Hüdavendigâr vilayetine bağlanan Karahisar-ı Sahib 1917’de bağımsız sancak yapıldı; Kurtuluş Savaşı sırasında iki yıldan fazla süre işgal altında kaldı ve Cumhuriyetken sonra il haline getirildi.

Kentin yapısı ve tarihsel yapılar.

Kentteki ilk yerleşim merkezi olan kalenin İÖ 14. yüzyılda Hitit kralı II. Murşili tarafından yaptırıldığı sanılır. Hitit kaynaklarında adı Hapanova olarak geçen kent daha sonra Akronion, Akroniom, Nikopolis ve Opıon biçiminde anıldı. İS 11. yüzyılda buraya gelen Türkmenler yanardağ kökenli koyu renkli bir kayalığın üstündeki kaleye Karahisar adını verdi. Anadolu Selçuklularının devlet hâzinesini saklamak amacıyla kullandıkları dönemde Karahisar-ı Devle, Sahibataoğulları döneminde d,e (1275-1341) Karahisar-ı Sahib adıyla anıldı. Daha sonra yörenin ekonomik ve sosyal yaşamına damgasını basan bitkisel ürünün adıyla Afyon ya da Afyonkarahisar adıyla anılmaya başlayan kent 1897’de demiryoluyla ulaşım olanağına kavuştu. Önemli bir ticaret ve konaklama merkezi olan kent Kurtuluş Savaşı sırasında yıkıma uğradı. Karayollarının yapımına bağlı olarak 1960’tan sonra gelişmeye başlayan kentten E-23 Karayolu geçer. Kent karayoluyla Ankara’ya 257 km uzaklıktadır. Kentteki başlıca sağlık kuruluşları Devlet, Doğum, Göğüs Hastalıkları ve SSK hastaneleridir. Önemli kültür kurumlan ise Afyonkarahisar Arkeoloji ve Afyonkarahisar Etnografya müzeleridir. Yükseköğretim kurumlan Anadolu Üniversitesi’ne bağlı Afyon İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ve Afyon Meslek Yüksekokulu’dur.

İlin simgesi olan kale bugün bir yıkıntı halindedir. Ulucami (1273), Kâbe Mescidi (1397), Gedik Ahmed Paşa Külliyesi (İmaret Camisi, 1477) öteki önemli tarihsel yapılardır. Kentte bundan başka, 1922 Başkomutanlık Meydan Savaşı anısına yaptırılan Kocatepe Anıtı (1953) ile AvusturyalI heykelci Heinrich Krippel’in Afyonkarahisar’ın kurtuluşu anısına yaptığı Zafer Anıtı da (1935) vardır.

Afyonkarahisar Belediyesi Cumhuriyet’ ten önce kurulmuştur. Nüfus (1990) il 739.223; kent, 95.643.