Kahramanmaraş

topraklarının bazı bölümleri Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri, daha büyük bölümü Akdeniz Bölgesi sınırları içinde kalan il ve il merkezi kent.

Yüzölçümü 14.327 km2 olan Kahramanmaraş ili doğuda Malatya ve Adıyaman, güneydoğu ve güneyde Gaziantep, güneybatı ve batıda Adana, kuzeybatıda Kayseri, kuzeyde de Sivas illeriyle çevrilidir.

Doğal yapı.

İlin yüzey şekilleri Toros- lar’ın parçası olan dağlar, platolar ve tektonik kökenli düzlüklerden oluşur. En önemli yükseltiler kuzeyde Hezanlı Dağı (2.283 m), doğuda Nurhak Dağı (3.081 m), batıda Dibek ve Binboğa (Işık Dağında 2.935 m) dağları ile orta kesimdeki Berit Dağı (3.027 m), Engizek Dağı (2.814 m) ve Ahır (Maraş) Dağıdır (2. 342 m). Platolar özellikle ilin kuzey kesiminde yer alır. Berit Dağı çevresinde yer alan ve yüksekliği yer yer 1.000 m’ye kadar inen platolar, kuzeydeki platolara göre, iklim koşulları ve bitki örtüsü açısından hayvancılığa daha elverişlidir.

İlin kuzey kesiminde yer alan ve çevresi dağlarla çevrili olan Elbistan Ovası, Doğu Anadolu’nun güneyinde batı-doğu doğrultusunu izleyen tektonik kökenli Malatya-Uluova-Palu-Muş çöküntü ovaları dizisinin ilk ovasıdır. İlin orta kesimindeki dağlık alan Elbistan Ovasını güneydeki Kahramanmaraş Ovasından ayırır. Kahramanmaraş Ovası, Kahramanmaraş-Hatay Çöküntü Oluğunun kuzey kesimini oluşturur. İl topraklarının sularını toplayan akarsular çöküntü alanlarındaki eğime bağlı olarak akarlar. Söğütlü, Hurman, Göksün ve Aksu çaylarıyla büyüyen Ceyhan Irmağı Elbistan kenti yakınlarından doğar. İlin doğu kesimindeki küçük bir kesimin suları ise Nurhak ve Engizek dağlarından çıkan Göksu aracılığıyla il sınırları dışında Fırat’a ulaşır. Bu akarsulardan Aksu üzerinde sulama amaçlı Kartalkaya Barajı, Ceyhan Irmağı üzerinde de sulama ve enerji amaçlı Menzelet Barajı kurulmuştur.
İlin orta ve güney kesimindeki dağların alçak kesimlerinde meşe ve ardıçlar, yükseklerde ise kızıl çam, kara çam ve göknar- lardan oluşan ormanlar geniş yer tutar.

Ekonomi.

İl ekonomisinin temelini tanm oluşturur. Doğal yapı ve iklim özellikleri, Kahramanmaraş’ta çeşitli tarım ürünlerinin yetiştirilmesine olanak sağlar. 1972’de açılan Kartalkaya Barajı 22 bin hektardan çok tanm alanının sulanmasını sağlayarak, Narlı ve Kahramanmaraş ovalarında sebze ve meyve üretimini önemli ölçüde artırmıştır. 1989’da ilde yetiştirilen başlıca ürünlerin miktarı şöyleydi: 483.584 ton şeker pancarı, 362.558 ton buğday, 111.206 ton üzüm, 73.995 ton arpa, 67.076 ton nohut, 51.336 ton domates, 33.937 ton soğan, 28.407 ton fasulye, 27.048 ton çiğit ve 25.897 ton elma. Ayrıca azımsanmayacak miktarda armut, kayısı, dut, ceviz ve antepfıstığı yetiştirilir. Eskiden geniş yer tutan çeltik ekimi günümüzde önemini yitirmiştir.
Kahramanmaraş, 19. yüzyıl sonlarıyla 20. yüzyıl başlarında Anadolu’nun başlıca hayvancılık merkezlerinden biriydi. Bu dönemde çevredeki vilayetlerden gelen Türkmen aşiretler sürülerini yazın Maraş’ın yaylalarına çıkarırlardı. Yörede, Maraş ineği adıyla ünlü üstün nitelikli bir sığır cinsi beslenirdi.

Taşımacılığa bağlı olarak devecilik, atçılık ve çeki hayvancılığı yaygındı. Bugün de özellikle kuzeydeki dağlık kesimde mera hayvancılığı birincil geçim kaynağıdır. Sayıca azalmış olmakla birlikte bazı aşiretler hâlâ yaylacılık yapar. En çok koyun, kıl keçisi ve inek yetiştirilir; kümes hayvancılığı ve arıcılık da yapılır. 1958’de Türkoğlu İnekhanesi adıyla kurulan Kahramanmaraş Tarım İşletmesi koyunculuk ve tavukçuluk yapılan bölümleri, inekhanesi ve yem bitkileri üreten birimleriyle il hayvancılığına katkıda bulunur. Başlıca hayvansal ürünler deri ve süttür. İl dışına çok miktarda canlı hayvan satışı yapıldığından et üretimi düşüktür.

Kahramanmaraş, 1968’de kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınmışsa da kurulan sanayi tesisleri, genellikle tarım ürünlerini işleyen birkaç kamu ve özel kesim yatırımıyla sınırlı kalmıştır. Bunlardan en önemlisi, iş olanağı sağladığı bini aşkın işçisiyle iplik, pamuklu dokuma ve hazır yatak takımı üretimi yapan Sümerbank’m Kahramanmaraş Pamuklu Sanayii Müessesesi’dir. İlin öteki önemli sanayi kuruluşları Afşin-Elbistan Termik Santralı, Elbistan’daki şeker ve Göksun’daki yem fabrikaları, Çukobirlik’in Kahramanmaraş kentindeki çırçır fabrikası ile özel kesime ait iplik, dokuma, çırçır, un, bitkisel yağ, toz ve yaprak biber, inşaat demiri, tarım araçları, madeni eşya, yonga levha ve kaplama, tuğla ve kiremit fabrikalarıdır.

İlin başlıca mesire yerleri Andırm’da Çınar Geçidi, Merkez ilçede Çamlık, Kapıçam, ve Başkonuş adlarıyla kurulmuş olan orman içi dinlenme yerleridir.
Yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengin sayılan ilin çeşitli kesimlerinde madensuyu kaynakları ve mermer, Afşin yöresinde çimento hammaddesi, Elbistan yöresinde demir ve linyit, Göksün yöresinde alüminyum ve demir, Pazarcık yöresinde manganez, tuğla ve kiremit hammaddesi, Türkoğlu yöresinde barit, tuğla ve kiremit hammaddesi, Merkez ilçede de barit yatakları vardır.

Tarih.

Döngel köyündeki mağaralarda yapılan araştırmalarda ele geçen buluntular, yörede insan yerleşiminin Üst Paleolitik Çağda (y. 45-15 bin yıl önce) başladığını, Neolitik (İÖ 8000-5500) ve İlk Tunç (İÖ 3500-2000) çağlarında sürdüğünü göstermektedir. Yöre
Orta Tunç Çağında (İÖ 2000-1500) Suriye ve Mezopotamya’yı Kapadokya ile Anadolu’nun başka kesimlerine bağlayan önemli kervan yollarının kavşağındaydı. Hititlerin dağılma döneminde kurulan devletlerden Gurgum kent devleti aralıklarla Urartu ve Asurlara bağlandı. İÖ 7. yüzyılda Kimmer ve İskit istilasına uğrayan Gurgum, bu yüzyılın sonunda Medlerin, İÖ 6. yüzyılda da Perslerin yönetimine girdi. Uzun yıllar Perslerin Kapadokya Satraplığı sınırları içinde kaldıktan sonra, İÖ 333’te Makedonyalıların eline geçti. Kapadokyalılann Makedonya yönetimine karşı ayaklanmasından yararlanan Pers kökenli Ariarathes bağımsızlığını ilan etti.

Ariarathes’in kurduğu Kapadokya Krallığı daha sonra Pontus Krallığı’na bağımlı hale geldi. Yörenin merkezi olan Markasi bir süre Kommagene Krallığının denetimi altında kaldıktan sonra İS 1. yüzyılda Roma’ya bağlandı. Daha sonra Araplarla BizanslIlar arasında çekişmelere neden olan yöre, 1098’de Urfa Haçlı Kontluğu’nun, 1103’te Selçukluların eline geçti. Daha sonra Kilikya Krallığı ve Eyyubi yönetimlerinde kaldı; Selçuklu döneminde Babailerin ayaklanmasına sahne oldu. İlhanlı işgalinin ardından Memlûklere bağlandı, çevreye Türkmenler yerleştirildi. 1337’de Dulkadıroğullarının yönetimine girdi. 16. yüzyıl başlarında OsmanlI topraklarına katıldı ve 1522’de Zulkadriye Eyaleti’ne bağlandı. Eyaletin adı 1831’de Maraş olarak değiştirildi.

1898’de Halep vilayetine bağlı bir sancak olan Maraş, Mondros Mütarekesi’ nin imzalanmasıyla 22 Şubat 1919’da İngiliz işgali altına girdi. İngilizler kısa bir süre sonra Musul’a karşılık Anadolu’nun güney kesiminden çekildiler. İşgale karşı düzenlenen Ulucami Mitingi’nin ardından, 30 Ekim 1919’da Fransız birlikleri Maraş’a girdi. İşgalci Fransızlara ve onlarla işbirliği yapan Ermenilere karşı Sütçü İmam’ın başlattığı silahlı direniş halktan geniş bir destek gördü. Direnişi örgütlemek için 29 Kasım 1919’da Maraş Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. Araplar (13 Ocak 1920) ve Harabe (19 Ocak 1920) çatışmaları ile 21 Ocak 1920’de başlayan Maraş kent savaşları, sonunda Fransizları çekilmeye zorladı (11 Şubat 1920).

Kurtuluş Savaşı sırasında halkın gösterdiği direnişten dolayı 7 Şubat 1973’te adı Kahramanmaraş olarak değiştirilen il ve il merkezinin yakın tarihindeki en önemli olay, 100’ü aşkın yurttaşın katledilmesine yol açan Kahramanmaraş Olayları’dır (19-24 Aralık 1978).

Kentin yapısı.

Eski Asur kaynaklarında geçen Markasi’nin önemli ticaret yollarının kavşağında bir ticaret kolonisi olarak kurulduğu sanılır. Geç Hitit devletlerinden Gurgum’un merkezi plan Markasi’nin adı, Roma döneminde İmparator Gaius Caesar Germanicus’un (Caligula) onuruna Germaniceia olarak değiştirildi. Bizans döneminde Germanikeia olarak anılan kente daha sonra Marasion adı verildi. Bu ad zamanla Maraş biçimine dönüştü.

Ahır Dağının güneybatı eteklerinde kurulu olan Kahramanmaraş kenti, temelde tarım ürünlerinin toplanıp işlendiği ve pazarlandığı bir merkezdir. Kalenin güneybatı eteklerinde yoğunlaşan yerleşim alanı ovaya doğru yayılmıştır. Çevresi zeytinlik, bağ ve sebze bahçeleriyle kaplıdır.

1950’lerde kırsal alanlarda gizli işsizliğin artması, 1960’larda ulaşım sorununun çözülerek ülkenin öteki kesimleriyle bağlantısının güçlendirilmesi, kentin çekici bir merkez olarak göç almasına neden oldu. 1950’de 34.641 olan kent nüfusu 1960’ta 54.447’ye, 1970’te de bir kat artarak 110.761’e çıktı. 1980’de 178.557’ye ulaşan nüfus 1985’te 210 bini aştı ve 1990’da da 230 bine dayandı. İmalat sanayisinin fazla gelişmemiş olmasına karşın, metal eşya ve makine üretimi, dokumacılık, orman ürünleri ve gıda imalatına dayalı küçük sanayi oldukça canlıdır. Metal eşya ve makine üretimi dalında çalışan atölyelerde bakır ve alüminyum levha, geleneksel bakır dövmeciliğiyle hediyelik eşya, kalorifer kazanı, tarım araç ve makineleri üretimi yapılır. Dokumacılık dalında çok sayıda çırçır, pamuklu dokuma, halı ve kilim üreten atölye vardır. Hızar, marangoz ve mobilya atölyelerinin yanı sıra bir bölümü Arap ülkelerine ihraç edilen biberin işlendiği atölyeler ile zeytinyağı arıtma, tuz öğütme tesisleri ve deterjan imalathaneleri vardır. Ünlü Maraş dondurması kenti simgeleyen bir üründür.

Kayseri, Gaziantep, Adana ve İskenderun’a nitelikli karayollarıyla bağlı olan kent, Ankara’ya 602 km uzaklıktadır. Fevzipaşa- Narlı demiryolundan Köprüağzı yakınlarında ayrılan bir şube hattı Kahramanmaraş’a ulaşır.
Kahramanmaraş Devlet Hastanesi ve bir özel hastane kente sağlık hizmeti verir. Kentteki yükseköğretim kurumlan, Gaziantep Üniversitesi’ne bağlı Kahramanmaraş Ziraat Fakültesi ve Kahramanmaraş Meslek Yüksekokulu’dur.

Tarihsel yapılar.

Kent merkezindeki bir tepede yer alan ve birçok kez onarıldığı bilinen Maraş Kalesi’nin İÖ 1 - İS 2. yüzyıllar arasında yapıldığı sanılmaktadır. Yapım tarihi bilinmeyen ve bir mescit ile bir türbesi olan Dulkadıroğullarından kalma Taş Medrese, Taşhan ve Maraş Ulucamisi (1496) ile 15. yüzyıl yapısı olduğu sanılan Haznedarlı ve Hatuniye camileri ve İklime Hatun Mescidi (1549) kentin en eski tarihsel yapılarını oluşturur. 18. yüzyıl yapısı olduğu sanılan Tuzhan ile 19. yüzyılda yapıldığı sanılan Hışırhan, öteki önemli tarihsel yapılardır.

Kahramanmaraş Müzesi 1963’te kaledeki bir yapıda geçici olarak açılmış, 1976’da da yeni yapısına taşınmıştır. Müzede arkeolojik araştırmalarda ele geçirilen Tarih öncesine ait buluntular, Hitit çanak çömleği ve kabartmaları, Roma ve Bizans dönemlerinden kalma heykeller ve sikkeler ile çevreden derlenen etnografik yapıtlar sergilenmektedir.
Kahramanmaraş Belediyesi, Cumhuriyet’ ten önce kurulmuştur. Nüfus (1990) il, 892.952; kent, 228.129.