II. 1. Hata: Miktarı, sebebi ve yönü (Pozitif, negatif) belli olmayan ancak her ölçmede bir miktar bulunan gerçek ölçümden olan sapmalardır. Hata ile yanlışı karıştırmamak gerekir.

II. 2. Yanlış: Dikkatsizlik, eksiklik sebebiyle yapılan ve bir başkası tarafından bulunup dü-zeltilebilen niteliktir.
Yanlışın kaynağı yetersiz bilgi ve dikkatsizliktir. Oysa hata, kaynağı, yönü ve derecesi belli olmayan bir etkendir. Hatasız ölçme yapmak çok zordur. Gözle görülüp, elle tutulan özelliklerin ölçümünde bile bir miktar hata bulunur. Metreyle bir masanın uzunluğu, teraziyle bir maddenin ağırlığı ölçülürken bile elde edilen ölçümlere bir miktar hata karışmaktadır. Yalnız, bunlara baka-rak hatasız ölçüm yapma çabalarından vazgeçilmemelidir.

Hatanın gelebileceği kaynaklar şunlardır;
1- Ölçenden (ölçen kişiden kaynaklanan hatalar):
Ölçen kişinin fiziksel yetersizliği, yaşı, öğrenim durumu gibi kişisel özellikleri hataya sebep olabilir. Ölçme yaptığı esnadaki fiziksel ve psikolojik durumu, yorgunluk, uykusuzluk, gerginlik gibi durumlar hataya sebep olabilir.
2- Ölçülenden (ölçülen özellikten gelen hatalar):
Şartların ölçülen özelliğe etkisi de hataya sebep olabilir. Ayrıca ölçülen özellik hakkında ye-terli bilgi sahibi değilsek yine hatalar ortaya çıkar. Örneğin, elektrik telleri kışın gerginleşir yazın ise kendini salıverir. Eğer bu özelliği bilmiyor isek doğru ölçüm yapmamız mümkün olmaz.
3- Ölçü aracından kaynaklanan hatalar:
Ölçü aracının ayarsız, bozuk olması vb. hatalardır. Eğitimde ölçme aracının basımından doğacak hatalarda bu tür hatalardandır.
Hatanın bunlardan hangisinden geldiğini bilebilirsek belki hatayı giderebiliriz. Ancak, çoğu zaman bunu bilemeyeceğimiz gibi pozitif yönlü mü? Negatif yönlü mü? Olduğunu da bilemeyiz. O zaman yapılabilecek en iyi şey hatayı küçültmeye çalışmaktır. Hatayı küçültmenin en iyi yolu da birimi küçük ölçü aracı kullanmaktır.

II. 3. Üç çeşit hata vardır;
II. 3. a)Sabit hatalar: Her bir ölçme için miktarı değişmeyen hatalara sabit hatalar denir. Bir bakkal terazisinin her tarttığı nesneyi 50 gram eksik göstermesi, bir öğretmenin her okuduğu sı-nav kâğıdına 5 puan fazla vermesi bir sabit hatadır. Bu tür hatalar ortalamayı yüksek veya düşük gösterebilir ancak, dağılım ölçülerini değiştirici bir etkisi yoktur.

II. 3. b)Sistemli hatalar: Puanlayıcı yanlışlıklarını yansıtan tüm hatalar sistemli hata türü-dür. Bir öğretmen kızlara ait sınav kâğıtlarına 5 puan fazla veriyor erkeklere vermiyorsa, yazısı güzel olanlara 10 puan fazla verip diğerlerine vermiyorsa, bu tür hatalar sistemlidir. Bu tür hatalar bütün ölçümler için sabit değildir.

II. 3. c)Rastgele (tesadüfi) hatalar: Şansla ortaya çıkan ve ne yönde etki ettiği belli olma-yan hatalardır. Çoğu kez bilinmeyen nedenlere bağlıdır. Aynı özellikle ilgili çok sayıda ölçme ya-pılacak olursa tesadüfî hataların ortalaması sıfıra yaklaşır. Öğretmenlerin yazılı sınav kâğıtlarını dikkatsizce okuması rastgele hatalara yol açar.
Bir ölçme işleminde bu hataların biri, ikisi veya her üçü de birlikte olabilir. Yapılacak değer-lendirmelerin isabetli olabilmesi için ölçmelerin bir dereceye kadar bu hatalardan arındırılması gerekir. Özellikle rastlantısal hatalar ölçme aracının güvenirliğini etkilemektedir.