Vikipedi, özgür ansiklopedii
Dümen, havacılıkta uçakların sapma hareketini gerçekleştirmesine yarayan, dikey stabilize(ler) üzerindeki kumanda yüzeyi. Gemiyi istenilen yöne çevirmek için sac veya tahtadan yapılan ve kıç tarafa monte edilen yelpaze şeklindeki parçaya da aynı ad verilmektedir. Hidrolik ve joystick olmak üzere iki tür dümen vardır.
Uçağın uçuş sırasındaki tüm hareketlerinin uçak üzerindeki basınç dağılımına bağlıdır. Sabit kanatlı bir uçak için temel kontrol yüzeyleri, bu yüzeylerin akışa karşı durup onu bozması ve böylece yüksek basınçlı bir bölge oluşturma prensibiyle çalışırlar. Kontrol yüzeylerinin çalıştığı durumlarda uçağın iki zıt tarafındaki basınç simetrisi bozulur ve bu da istenen hareketi sağlar.
Dümenin çalışması
Dümen (rudder), genellikle kuyruğun art kenarına yerleştirilir. Pilot sol pedala bastığında dümen sola döner ve dümen üzerinde bir yüksek basınç bölgesi oluşur. Dümen sıfır seviyeye gelmedikçe uçak sapma hareketine devam eder. Sapma hareketi, daha önce de belirtildiği gibi, yerde ya da suda seyreden araçların uçaklarla ortak olan tek hareketidir. Denizde seyreden araçlarda bulunan dümen ile uçakta bulunan dümenin prensip olarak hiçbir farkı yoktur.
İkincil etkileri
Yalnız dümenin uçakta meydana getirdiği ikinci bir etki daha vardır. Dümenden dolayı sapma hareketi meydana geldiğinde bir kanadın sahip olduğu hız çizgisel hız diğerininkinden yüksek olduğundan hızlı kanatta daha fazla taşıma elde edilir. Bu yüzden ufak çaplı bir yuvarlanma hareketi de meydana gelir. Dümen ve yatırgaçların bu etkileşimli çalışmaları küçük uçaklarda büyük etkiler yarattığından genelde yatırgaç ve dümen birlikte kullanılır. Yine otomatik pilota sahip uçuş araçlarında bu etkiye rastlanmaz.
