ESO - Avrupa Güney Gözlemevi (European Southern Observatory)

VLT Bir Ötegezegen Üzerinde İlk Kez Süperfırtına Tesbit Etti

Gökbilimciler ilk kez bir ötegezegenin atmosferinde bir süper fırtına ölçümü gerçekleştirdiler, iyi bilinen "sıcak Jüpiter" HD209458b.

Karbon monoksit gazının çok yüksek-hassasiyetli gözlemleri gazın çok büyük bir hızla gezegenin oldukça sıcak gündüz kısmından daha soğuk gece bölgesine doğru aktığını göstermektedir. Gözlemler ayrıca bir "ilke" daha imkan sağlamıştır - ötegezegenin kendisinin ilk yörünge hızının ölçümü, bu gezegenin kütlesinin doğrudan ölçülebilmesi anlamına gelmektedir.

"HD209458b kesinlikle ürkekler için olan bir yer değil. Büyük bir hassasiyetle zehirli karbon monoksit gazını araştırarak saatte 5000 ila 10 000 km hızla esen süper hızlı bir rügzar kanıtı bulduk." diyor gökbilimcilerin takımına liderlik eden Ignas Snellen.

HD209458b yaklaşık olarak Jüpiter'in % 60'ı kadar bir kütleye sahip olan, güneş türü bir yıldızın etrafında dolanan ve yeryüzünden 150 ışık yılı uzaklıkta, Kanatlı At (Pegasus) takımyıldızı doğrultusunda bulunan bir ötegezegendir. Yıldızının etrafında Güneş-Yer uzaklığının sadece yirmide biri kadar bir uzaklıkta dolanan gezegen, kendi yıldızı tarafından yoğun olarak ısıtılmaktadır, gezegenin sıcak kenarında yüzey sıcaklığı yaklaşık olarak 1000 santigrat derecedir.

Fakat gezegen her zaman yıldızına aynı yüzünü gösterdiğinden, bir kenarı çok soğukken, diğer tarafı çok sıcaktır. "Yeryüzünde büyük sıcaklık farklılıkları kaçınılmaz şekilde şiddetli rüzgarlara neden olmaktadır, ve yeni ölçümlerimiz bu durumun HD209458b'de de farklı olmadığını gözler önüne sermektedir" diyor araştırma takımı üyelerinden Simon Albrecht.

HD209458b geçiş yaptığı bulunan ilk ötegezegendi: her 3.5 günde bir gezegen yıldızının önünden geçmekte ve üç saatlik periyot boyunca yıldız ışığının küçük bir kısmını engellemektedir. Bu olay esnasında yıldız ışığının küçük bir kısmı gezegenin atmosferi boyunca bir iz bırakarak filtrelenir.

Leiden Üniversitesi, Hollanda Uzay Araştırmaları Enstitüsü ve Amerika'daki MIT'den bir grup uzay bilimci, ESO'nun Çok Büyük Teleskobunu ve CRISES adlı güçlü tayölçeri kullanarak, gezegen yıldızın önünden geçerken, yaklaşık beş saat boyunca bu sönük parmak izlerinin tesbitini ve analizini gerçekleştirebilmek için gözlem yaptılar.

Takım üyelerinden Remco de Kok, araştırma ile ilgili şunları aktarıyor: "CRISES karbon monoksit çizgilerinin konumunu 100 000'de 1 duyarlılıkta ve yeterli kesinlikte belirleyebilen dünyadaki tek aygıttır. Bu derece yüksek hassasiyet Doppler etkisini kullanarak ilk kez karbon monoksit gazının hızını ölçmemize imkan vermektedir."

Uzay bilimciler birçok başka ilki de başardılar. Ötegezegenin hızını, yıldızının etrafında dolanırken doğrudan ölçtüler. "Genellikle, teoriye göre, bir ötegezegenin kütlesi yıldızın yalpalama hareketi ile ve kütlesi göz önünde bulundurularak belirlenmektedir. Burada, gezegenin hareketini de ölçebildiğimiz için, hem gezegenin hem de yıldızın kütlelerini belirleyebildik." diyor araştırmacılardan Ernst de Mooij.

Uzay bilimciler ayrıca ilk kez gezegenin atmosferinde ne kadar karbon bulunduğunu da tesbit ettiler. Konuyla ilgili Snellen şu açıklamaları yapıyor: "HD209458b, aslında karbon zengini Jüpiter ve Satürn gezegenleri gibi görülüyor. Bu, onlarla benzer şekilde oluştuğuna işaret etmektedir. Gelecekte uzay bilimciler bu tür gözlemleri Yer benzeri gezegenlerin atmosferlerini araştırmak ve Evrende başka yerlerde yaşamın olup olmadığını tesbit edebilmek için kullanabilirler.

Kaynak:ESO Basın Açıklaması/Bilim Bülteni(23 Haziran 2010)

MsXLabs Üye Girişi