ESO - Avrupa Güney Gözlemevi (European Southern Observatory)

APEX Uzak Evrendeki Yıldız Fabrikalarının İlk Kez Yakın Plan Fotoğrafını Çekti

Uzak Evren Yıldız fabrikaları.(Star factories in the distant Universe.)

Uzay bilimciler şanslı bir keşifle APEX teleskobu sayesinde ilk kez çok uzak bir gökadanın yıldız oluşum bölgelerinin parlaklığını ve büyüklüğünü doğrudan ölçtüler. Gözlenen gökada çok uzakta bulunuyor, ve ışığının bize ulaşması çok zaman alıyor, bu nedenle 10 milyar yıl önceki halini görüyoruz. Kozmik bir "kütleçekim merceği" gökadayı büyütüyor, aksi takdirde imkansız olan yakın plan bir görüntüsünü veriyor bize. Bu şanslı fırsat daha genç gökadalardan yüz kat daha hızlı üretilen yıldız doğumevleriyle, Evren'in erken dönemlerindeki gökadaların yoğun ve dinamik yıldız oluşum yaşamını gözler önüne sermektedir. Bu araştırma Nature dergisinde bugün çevrimiçi olarak yayınlandı.

Atacama Kaşifi Deneyi (APEX) teleskobuyla ışığın milimetre altı dalgaboylarında büyük kütleli bir gökada kümesini [1] gözleyen uzay bilimciler kümeden daha uzakta bulunan ve bu dalgaboylarında nadir görülen bir parlaklıkta olan yeni ve çok uzak bir gökada keşfettiler. Yıldız ışığının kozmik toz parçaçıklarını ısıtması gökadayı çok parlak hale getirmekteydi. Bu yeni gökadaya SMM J2135-0102 adı verildi.

"Beklenmeyen bir konumda bu kadar şaşırtıcı parlaklıkta bir nesnenin bulunması bizi şaşkına çevirdi. Hemen ardından bunun daha önce bilinmeyen ve daha yakın gökada kümesi tarafından büyütülen daha uzakta bir gökada olduğunun farkına vardık," diyor ESO'dan takımın bir üyesi Carlos De Breuck. De Breuck Şili'deki And dağlarında 5000 m yükseklikteki Chajnantor platosunda bulunan APEX teleskobuyla gözlem yapıyordu.

Yeni gökada SMM J2135-0102 ön planda bulunan büyük kütleli gökada kümesi nedeniyle çok parlak görünmektedir. Bu kümenin çok büyük miktardaki kütlesi daha uzaktaki gökadanın ışığını eğerek, bir kütleçekimsel mercek gibi davranmaktadır.[2] Bir teleskopla bakınca uzak gökadayı büyütmekte ve daha parlak hale getirmektedir. Küme ve uzak gökadanın raslantı sonucu bu şekilde sıralanması, daha arkadaki nesnenin 32 kat daha parlak hale gelmesine neden olmaktadır.

"Bu şekilde bir büyütme, ışığının bize ulaşması için 10 milyar yıl geçmesi gereken çok uzaktaki bir gökada için bile, benzeri görülmemiş detayları göz önüne sermektedir," diye açıklıyor Durham Üniversitesi'nden keşfi haber veren makalenin başyazarı Mark Swinbank. "Milimetre-altı Dizge teleskobuyla takip eden gözlemlerde, gökada içinde yıldızların oluştuğu bulutları büyük bir hassasiyette inceleme imkanı bulduk."

Büyütme gökadadaki yıldız-oluşum bulutlarının, sadece birkaç yüz ışıkyılı ölçeğinde olmaları, neredeyse kendi Samanyolu gökadamızın dev bulutlarının boyutlarıyla kıyaslanacak kadar ayırt edilebilmeleri anlamına gelmektedir. Bu seviyedeki detayı kütleçim merceği yardımı olmadan görebilmek için APEX ile aynı bölgede şu anda yapım aşamasında olan ALMA (Atacama Büyük Milimetre/milimetre-altı Dizgesi) gibi geleceğin teleskoplarına ihtiyaç vardır. Bunun yanısıra bu şanslı keşif gökbilimcilere bir kaç yıl içinde mümkün hale gelecek olan bilimin eşsiz bir önizlemesini sunmuştur.

Boyut olarak Samanyolu'ndakilere benzeyen bu "yıldız fabrikaları"nın yüz kat daha parlak olmaları bu gökadaların yaşamlarının erken dönemlerinde yıldız oluşumunun bize uzay ve zamanda daha yakın olan tipik gökadalardan çok daha dinamik olduğu izlenimini vermektedir. Birçok yönden bulutlar daha çok erken Evren'deki yıldız oluşum bulutlarının en yoğun merkezlerine benzer görünmektedirler.

"SMM J2135-0102'nin yılda yaklaşık 250 Güneş'e eşit oranda yıldız ürettiğini tahmin ediyoruz," diyor de Breuck. "Gökadanın büyük toz bulutlarındaki yıldız oluşumu yakın Evren'dekilere benzemiyor, fakat gözlemlerimiz çok uzaktaki bu gökadalarda yıldız doğumlarını anlayabilmek için yakın gökadalardaki en yoğun benzer yıldız doğumevlerinin altında yatan fiziği kullanabileceğimizi de öne sürmektedir."

Notlar:

[1]Gökada kümeleri Evrende kütleçimiyle bir arada tutulan en büyük kütleli nesnelerdir. Toplam kütlelerinin sadece onda birine karşılık gelen yüz ila binlerce gökadadan meydana gelmektedirler. Güneş'imizin bir milyon milyar katına [1015] kadar ulaşan kütlelerinin büyük bir bölümünü sıcak gaz ve karanlık madde meydana getirmektedir. Bu durumda MACS J2135-010217 (veya MACS J213512.10-010258.5) olarak tayin edilen gözlenen küme yaklaşık dört milyar ışık-yılı uzaklıkta bulunmaktadır.

[2]Kütleçekimsel merceklenme Albert Einstein'in genel görelilik teorisiyle tahmin edilen bir etkidir. Devasa kütleleri ve bizimle çok uzak gökadalar arasında bulunmaları nedeniyle, gökada kümeleri arka fondaki gökadalardan gelen ışığı eğen olağanüstü etkili kütleçekimsel mercekler gibi davranmaktadırlar. Kümelerin kütle dağılımlarına bağlı olarak büyütme, şekil bozulması, devasa yaylar ve aynı kaynağın çoklu görüntüleri gibi bir takım ilginç etkiler üretilmektedir.

Kaynak:ESO Basın Açıklaması/Bilim Bülteni(21 Mart 2010)

MsXLabs Üye Girişi