Arama


Misafir - avatarı
Misafir
Ziyaretçi
14 Mart 2012       Mesaj #28
Misafir - avatarı
Ziyaretçi
FİİLDE YAPI
Fiilleri yapı bakımından üç grupta inceleyebi­liriz :
1. Basit Fiiller:
Yapım eki almamış, başka sözcüklerle birleşmemiş fiillerdir:
· Birkaç soru çözdü.
· Birkaç gün önce de gelmişti.
· Çocuk, durmadan gülüyordu.
2. Türemiş Fiiller:
Basit yapılı sözcüklere yapım eklerinin geti­rilmesiyle elde edilen fiillere türemiş fiiller denir.
· Çocuk, etrafına bakındı.
· Havuzun içini temizledim.
· Adamın eli kanıyordu.
· Çocuğunu görünce duygulandı.
3. Bileşik Fiiller:
Birden çok sözcüğün bir araya gelerek oluş­turduğu fiillere bileşik fiiller denir. Bileşik fiilleri oluşum ve anlam özellikleri bakımından şu grup­larda inceleyebiliriz:
a) Yardımcı Fiille Oluşan Bileşik Fiiller:
Bir yardımcı fiille ondan önce gelen ad soylu bir sözcükten oluşan sözcüklerdir. Yardımcı fiil olarak "etmek, olmak, eylemek, kılmak" gibi fiiller kullanılır:
· Bizim önerimizi o da kabul etti.
· Onun kazanacağını hissettim.
· Şarkılarıyla herkesi mest eyledi.
· Bu olaydan da söz etti.
· İçerde biz de hapsolduk.
UYARI :
"Etmek ve olmak" sözcükleri, ad soylu bir söz­cükle kalıplaşmamışsa ya da tek başına bir an­lam taşıyorsa yardımcı fiil sayılmaz; bağımsız bir fiil kabul edilir:
· Bu araba yirmi bin eder.
"Etmek" sözcüğü, yardımcı fiil değil; çünkü tek başına "değer" anlamı taşımaktadır.
· Yarın erkenden orada olurum.
"Olmak" sözcüğü, bu cümlede yardımcı fiil de­ğil; çünkü tek başına "bulunurum" anlamı taşı­maktadır.
ÖRNEK - 7 (ÖSS - 1982):
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "etmek" söz­cüğü yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır?
A) Bu konuda ona ancak sen yardım edebilir­sin.
B) Evde yoktuk; misafirlerimizi yolcu etmeye gitmiştik.
C) Bu ödülü çoktan hak ettiğini o da biliyordu.
D) Bu tablo sence on milyon lira eder mi?
E) Bunu, birçok kez kendisinden rica ettim.
ÇÖZÜM:
"Etmek" sözcüğü, cümlede kendinden önce ge­len ad soylu bir sözcükle birleşerek bir anlam taşırsa bileşik eylem yapar. Ad soylu sözcükle ilgi kurmadan bir eylem bildirirse tek başına esas fiil olur. A'da "yardım etmek", B'de "yolcu etmek", C'de "hak etmek", E'de "rica etmek" eylemlerin­de "etmek" bileşik eylem oluşturmuş ve yardımcı eylem olarak kullanılmıştır. Ancak D'de "değer, tutar" anlamında kullanıldığı için yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır.
Doğru cevap (D) seçeneğidir.
b) Kurallı (Özel) Bileşik Fiiller:
Herhangi bir fiile getirilen "a, e, ı, i, u, ü" ses­leriyle birlikte "bilmek, vermek, durmak, kalmak, yazmak" gibi fiillerin birleştirilerek yazılmasıyla oluşturulan bileşik fiillerdir.
Kurallı bileşik fiiller anlam özellikleri bakı­mından dört gruba ayrılır:
1. Yeterlilik Fiili:
Bir fiilin sonuna "(e) bilmek" sözcüğü getiri­lerek elde edilir. Eyleme "gücü yetme, başarma, ihtimal" anlamlarından birini katar:
· Bu masayı kaldırabilirim. (Gücü yetme)
· Bu sorunu çözebilirim. (Başarma)
· Bugün kar yağabilir. (İhtimal)
NOT:
Yeterlilik fiilinin olumsuz biçimi de bileşik fiil kabul edilir:
Gelebilirim > gelemem
Okuyabilir okuyamaz
2. Tezlik Fiili:
Eylemin, çabucak, hemen, kolayca yapıldığı­nı anlatır. Bir fiilin sonuna "(i) vermek" sözcüğü getirilerek oluşturulur:
· Kitabı okuyuverdim.
· Olanları oracıkta anlatıverdi.
· Suyu getiriverdi.
3. Sürerlik Fiili:
Eylemin bir süre devam ettiğini anlatır. Fiille­rin sonuna "(e) durmak, (e) kalmak, (e) gelmek" sözcüklerinin getirilmesiyle oluşur:
· Sen süredur, biz sonra geliriz.
(Sürmeye devam et.)
· Bu olaylar geçmişten süregelmiş.
(Devam ederek gelmiş.)
· Arabanın ardından bakakaldı.
(Bir süre baktı.)
4. Yaklaşma Fiili:
Fiilde anlatılan işin, oluşun yapılmasına çok az kalındığını, neredeyse gerçekleşeceğini anlatır. Bir fiilin sonuna "(e) yazmak" sözcüğü getirilerek oluşturulur:
· Merdivenlerden düşeyazdım.
(Az kalsın düşecektim.)
· Çocuk, açlıktan öleyazdı.
(Neredeyse ölecekti.)
c) Anlamca Kaynaşmış Bileşik Fiiller:
Ad soylu sözcüklerle fiillerin kimi zaman biri­nin kimi zaman da tümünün gerçek anlamların­dan uzaklaşıp anlamca kaynaşmasıyla oluşturu­lan bileşik fiillerdir. Bu tür fiiller, deyimsel özellik taşıyan sözlerdir:
· Sınav günü kimseye göz açtırmadı.
· Kimse ona diş geçiremez.
· Bir daha yanlış yaparsan külahları değişiriz.
· Bu işin yürümeyeceğine sana senet veririm.
UYARI:
Aşağıdaki sözcükler de kaynaşmış bileşik fiil kabul edilir:
vazgeçti, başvurdu, öngördü, varsaydı, elve­rir... gibi.

TEST
1. Aşağıdakilerin hangisinde eylemin kipin­de bir anlam kayması olmuştur?
A) Yarın yanınıza gelmeye çalışacağım.
B) Yazları gölgede kitap okumayı seviyo­rum.
C) Bize ulaşamadığı için haber verememiş.
D) Telefon açtı, bir saat sonra gelecek.
E) Buraya gelmekten vazgeçmişler.
2. Aşağıdakilerin hangisinde birden çok bi­leşik fiil vardır?
A) Bakakalırım giden geminin ardından
Atamam kendimi denize, dünya güzel
B) Ardından ölüme düşen başın
iki kardeş bakakalmış şaşkın
C) Gönül ne gezersin sarp kayalarda
İniver aşağı yola gidelim
D) Ben yolcuyum bugün
Nis karnavalda eğlenedursun
E) Gül ile donaltın bahçemi
Gelişin baharı getirdi bana
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem yapısı bakımından ötekilerden farklıdır?
A) Bütün sorulan bana çözdürdü.
B) Bahçedeki ağaçları suladı.
C) Çocuk düşünce, eli kanadı.
D) Evin kapısını o kendisi boyadı.
E) Saçları iyice ağardı.
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "etmek" sözcüğü, yardımcı eylem olarak kullanıl­mamıştır?
A) Bu davranışı onu işinden edecek.
B) Babasını dün yolcu etti.
C) Çalışan el toprağı altın eder.
D) Bu teklifinizi o, kabul etmez.
E) Akşam, televizyondaki bu filmi seyreder.
5. Aşağıdakilerin hangisinde hem basit hem bileşik zamanlı eylem kullanılmıştır?
A) Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç sakladı
Bir dakika araba yerinde durakladı
B) Neden sonra sarsıldı altımda demir yay­lar
Gözlerimin önünden geçti kervansaray­lar
C) Gidiyordum gönlümde gurbeti duya du­ya
Ulukışla yolundan Orta Anadolu'ya
D) Başını kaldırarak boşluğu dinliyordu
Gökler bulutlanıyor; rüzgâr serinliyor
E) Serpilmeye başladı bir yağmur ince ince
Son yokuş noktasından düzlüğe çevri­lince
6. Bir sarsıntı... Uyandım uzun süren uykudan
Geçiyordu araba yola benzer bir sudan
Karşıda hisar gibi Niğde yükseliyordu
Sağ taraftan çıngırak sesleri geliyordu
Ağır ağır önümden geçti deve kervanı
Bir kenarda göründü beldenin viran hanı
Bu dizelerde basit ve bileşik zamanlı kaç eylem kullanılmıştır?
Basit zamanlı Bileşik zamanlı
A) 1 1
B) 2 2
C) 3 3
D) 2 4
E) 4 2
7. Aşağıdakilerin hangisinde birden çok çe­kimli fiil yoktur?
A) Bakarım her sabah mor ufuklara Sevginin sığması zor ufuklara
B) Yağar kurşun kurşun aklıma düşer Seni hatırlatır otuz yıl önce
C) Hayale sarıldık gerçek yerine Resmi kokladık çiçek yerine
D) Dokuz aylık yolu altmış ayda çek Beş sene dolmadan doğma ha bebek
E) Aydınlığa koştum karanlık çıktı Her sevgi, her vefa bir anlık çıktı
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, eylem istek kipindedir?
A) Masrafları onlar karşılasın.
B) Bugün gelmese, yarın gelse.
C) Soruları dersin sonunda çözelim.
D) Burada her hafta yarışmalar düzenlen­sin.
E) Bugün erkenden işimi bitirmeliyim.
9. Ankara cayır cayır yanıyordu. Hava raporları­na göre, sıcaklık İzmir'i, Antalya'yı bile geç­mişti. İşyerinden yorgun argın ayrılmıştım. Artık boşalmaya başlamış caddelerde bir iki tur attıktan sonra eve döndüm. Yürürken bir iki çift lâf edeceğim bir dostla karşılaşma­mıştım.
Bu parçada bileşik zamanlı kaç fiil vardır?
A)1 B)2 C)3 D) 4 E) 5
10. "Anlattıkları şeylerin niteliğine göre fiiller; kı­lış fiilleri (almak, okumak, yıkamak... gibi), durum fiilleri (yatmak, oturmak, uçmak... gi­bi), oluş fiilleri (doymak, acıkmak, büyü­mek... gibi) diye adlandırılır."
Aşağıdakilerin hangisinde, yukarıda sözü edilen fiillerin tümü örneklendirilmekte­dir?
A) sökmek, çizmek, yeşermek
B) bakmak, yakmak, bulmak
C) yolmak, ağlamak, çürümek
D) ağlamak, oturmak, yaşlanmak
E) sararmak, yaslanmak, paslanmak
11. Türkçede bileşik eylemler, ad soylu bir söz­cükle yardımcı eylemlerden oluşan öğeler­dir.
Bu tanımın dışında kalan bileşik eylem, aşağıdakilerden hangisinde vardır?
A) Seni arayacağını hissettim.
B) Sabredersen başarılı olursun.
C) Kayboldu ona karşı duyduğum sevgi.
D) Bütün sevdiklerim gidiverdi bu dünya­dan.
E) Bizi terk etme oğul, diyordu yaşlı kadın.
12. Aşağıdakilerin hangisinde, yapılmakta olan bir iş bildirilmektedir?
A) Uçak yarın sabah erkenden kalkıyor.
B) Misafirlerimiz üç gün sonra geliyor.
C) Bahçedeki ağaçların etrafını kazıyor.
D) O yıllarda babam askere gidiyor.
E) On yıl önce ayrılıyor, o köye yerleşiyor.
13. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükle­mi, gelecek zaman anlamı taşımamakta­dır?
A) Yarın ona uğrar mısın?
B) Sabahları buraya mı gelirsin?
C) Yazılıyı sonra mı yaparsın?
D) Çocukları sonra mı getirirsin?
E) Yarın köye mi gideriz?
14. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükle­minde zaman kavramı yoktur?
A) İşinizi zamanında yapınız.
B) Hava erkenden karardı.
C) Bir daha buraya gelmez.
D) Bize de haber göndermiş..
E) Bir ay sonra yurda dönecek.
15. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde altı çizili sözcük çekimli eylem değildir?
A) Bir çöplükte iki horoz ötmez.
B) Bir başa bir göz yeter.
C) Sakla samanı gelir zamanı.
D) Bir kılın bir örmeye faydası vardır.
E) Bin bilsen de bir bilene danış.
Cevap Anahtarı: 1)B 2)A 3)D 4)C 5)D 6)C 7)A 8)C 9)D 10)C 11)D 12)D 13)B 14)A 15)D