Bahçe Tesisi
Antep Fıstığı Bahçesi Yerinin Seçimi
Antep fıstığı bahçesi tesis edilecek yerlerde kış dinlenme periyodu boyunca +7 °C’nin altında geçen süre, ilkbahar geç donları, ilkbahar yağışları (tozlanma için önemli) ve yaz sıcaklık toplamı isteği dikkate alınarak anaç ve çeşit seçimi yapılmalıdır. Ayrıca ilkbahar geç donu tehlikesi olan yerlerde, don cebi oluşturan alanlar ve vadi tabanlarında bahçe tesisi yapılmamalıdır. Taban suyunun yüksek olduğu yerlerde mutlaka drenaj yapılmalıdır.
Uygun olmayan toprak koşullarında verim ve kalite düşük olmaktadır. Bu nedenle taban arazilerinde ve sulanan koşullarda, uygun anaç, iyi çeşit ve uygun erkek çeşitlerle yetiştiricilik önem kazanmaktadır.
Antep fıstığı yetiştiriciliğinde anaç olarak; pistacia vera (Antep fıstığı çöğürü), pistacia khinjuk (buttum) ve pistacia atlantica (atlantik sakızı) kullanılmaktadır.

Antep fıstığı Bahçesi Tesis Çeşitleri
Antep fıstığı bahçesi 4 şekilde kurulabilir:

• Doğrudan tohum ekimiyle
• Çöğür dikimiyle
• Aşılı tüplü fidan dikimiyle
• Yabanilerin yerinde aşılanmasıyla
• Doğrudan Tohum Ekimiyle Bahçe Tesisi

Bahçe kurulacak alanda, ağaç yerleri işaretlendikten sonra çukurlar açılıp bu çukurlara kullanılmak istenen anacın tohumları sonbaharda ekilir. Her çukura en az 3 tane tohum ekilir. Ertesi yıl bunlardan en iyi gelişen bırakılarak diğerleri sökülür. Bu sistemde çöğür kendiliğinden geliştiğinden, kök sistemi bozulmamaktadır. Bunlar kıraç ve kurak koşullara karşı dirençli olmaktadır. Çöğürlerin gelişme durumuna göre dördüncü yıldan sonra aşılama yapılabilir.
Çöğür Dikimiyle Bahçe Tesisi
Bahçede ağaç yerleri işaretlenip buralarda çukurlar açıldıktan sonra çöğür dikimi yapılır. Bunlar yaz aylarında en az iki kez sulanmalıdır. Çöğürlerin tutma oranının düşük olmasından ve geç aşıya gelmesinden dolayı tavsiye edilen bir dikim şekli değildir.
Tüplü Fidan Dikimiyle Bahçe Tesisi
Aşılı ya da aşısız tüplü fidanla bahçe tesisinde fidanların kökleri zedelenmediği için bunlar arazide daha iyi tutmaktadır. Aşısız tüplü fidanlar dikimden 2-3 yıl sonra
aşılanabilmekte, aşılı fidanlar ise aşılanan çeşide bağlı olarak sulu koşullarda 4-5 yılda verime yatabilmektedir.
Yabanilerin Yerinde Aşılanmasıyla Bahçe Tesisi
Ülkemizin değişik bölgelerinde; buttum, melengiç, Atlantik sakızı ve Filistin sakızı gibi yabani Antep fıstığı türleri bol miktarda bulunmaktadır. Bunların aşılanmasıyla Antep fıstığı bahçeleri oluşturulabilmektedir. Yabani ağaçtan, aşılamadan 3 yıl sonra verim alınabilmektedir.

Dikim Şekilleri
Sık Dikim
Sulanan koşullarda birim alandan fazla ürün almanın yollarından birisi sık dikimle yetiştiricilik yapmaktır. Bu amaçla 5-6 m sıra arası mesafede ve 1,2,3 veya 4 m sıra üzeri mesafelerde dikim yapılır. Sıra üzeri 1 veya 2 m bırakıldığında 13-15 yıl içerisinde sıra üzeri kapanabilmektedir. Bu durumda sıra üzerindeki bitkilerin bazıları sökülebilir.
Gerek birim alandan fazla ürün alınması, gerekse bitkilerin fazla büyümemesi nedeniyle bakım ve hasat işlerinin kolay olması itibariyle iyi bir dikim sistemi olarak değerlendirilebilir.

Kuru Koşullarda Dikim
Kuru koşullarda dikim aralıkları geniş tutulmalıdır. Dikim aralıkları kullanılan anaca göre 6-10 m arasında değişmektedir. Bu sistemde genellikle kültür Antep fıstığı anaç olarak kullanılmakta olup 8x8 m mesafelerde dikilmektedir.

Dikim İşlemi
Antep fıstığında dikim, sonbahar veya ilkbaharda yapılabilir. Ancak kışlan çok sert geçmeyen yerlerde sonbahar dikimi tercih edilmelidir. Çünkü sonbahar dikiminde bitkilerin arazide tutma şansı artmaktadır. Kullanılacak anaca göre sıra arası ve sıra üzeri mesafeler belirlenip arazide bitki yerleri işaretlendikten sonra 40-50 cm genişliğinde 60-80 cm derinliğinde çukurlar açılır. Bu çukurların dibine 1-2 kürek yanmış ahır gübresiyle karıştırılmış yüzey toprağı atılır. Aşılı fidan dikiminde aşı yerinin toprak yüzeyinde kalması gerekmektedir. Aşı yeri toprak altında kalmamalıdır.
Çöğürün derin dikilmesinin sakıncası yoktur. Dikimden sonra can suyu mutlaka verilmelidir. Dikimle birlikte düzgün gövde ve taç oluşumu için bitkilerin dibine herek (kazık) dikilmelidir. Dikim yapılırken 10 veya 12 dişi ağaca bir erkek ağaç gelecek şekilde ayarlama yapılmalıdır. Erkek ağaçların bahçe içerisindeki yerleri belirlenirken, o yörenin ilkbahardaki hâkim rüzgar yönü de göz önünde bulundurulmalıdır.
Antep fıstığının yenilen kısımları tohumları olduğundan yetiştiricilikte amaç bol ve tohumlu meyve elde etmektir. Bundan dolayı tozlanma ve döllenme çok önemlidir. Dişi ve erkek çiçeklerin ayrı ağaçlarda olması tozlanma ile döllenmede problemler oluşabilmektedir. Antep fıstığı bahçelerinde mutlaka çeşide uygun tozlayıcı bulundurulmalıdır.
Antep fıstığı araştırma enstitüsünde yapılan çalışmayla standart çeşitler için erkek tipler belirlenmiştir. Bu çalışma sonucunda; Uzun, Halebi ve Barak yıldızı çeşitleri için Uygur erkeği, Siirt, Kırmızı ve Tekin çeşitleri için Atlı ve Öztürk erkeği, Ohadi çeşidi için de Kaşka Erkeği tozlayıcı olarak uygun görülmüştür.
Yağmurların kesilmesinden sonra fidanların etrafındaki otları temizlemek amacıyla çapa yapılır. Diğer kısımlar sürülür. Dikimin ilk yılında yaz aylarında, çöğürlere 20 gün arayla su verilmesi iyi bir gelişim için çok yararlıdır.

KÜLTÜREL İŞLEMLER
Sulama
Verim çağındaki Antep fıstığının yıllık su ihtiyacı 750-800 mm arasındadır. Hazirandan başlayıp ağustos ayı sonuna kadar o yılki yağışa ek olarak 20 gün ara ile sulama yapılması ve her sulamada 110-150 cm derinliğe kadar toprağın ıslatılması, Antep fıstığında gelişmeyi artırıp periyodisitenin kısmen önlenmesine etkili olmaktadır.
Sulama yapılırken dikkatli olunmalıdır; çünkü sulama suyunun gövde ile temas etmesi durumunda, kök boğazı çürüklüğü zararından dolayı ağaçlarda kurumalar meydana gelebilmektedir. Suyun ağacın gövdesine değmeyecek şekilde, taç iz düşümünün dışına verilmesi durumunda herhangi bir zararlanma görülmemektedir.
Amacı;

• Bitki gelişimi için gerekli nemi sağlamak amacıyla toprağa su eklemek,
• Kısa dönemli kuraklıklara karşı ürünü sigorta etmek,
• Toprağın ve havanın serinletilmesi yoluyla bitki gelişimi için daha elverişli bir ortam hazırlamak,
• Toprakta bulunan tuzun eritilmesini ve yıkanmasını sağlamak,
• Toprakta çatlamaların zararını azaltmak,
• Taban taşının yumşatılmasını sağlamaktır.

Uygun Sulama Yönteminin Seçimi
Sulama uygulamasına karar verdikten sonra en uygun sulama yöntemi, mevcut olanaklar değerlendirilerek tespit edilir. Bu seçim yapıldıktan sonra arazi sulamaya hazırlanmalıdır. Çünkü sulama sistemlerini uygulanabilirlik koşulları veya diğer bir anlatımla sisteme etki eden faktörler, sulama yapılacak arazinin büyüklüğü ve gereksinim duyulan toprak işleme metodlarıyla doğrudan ilişkilidir.

Sulama Sistemleri
Sulama sistemleri; yüzey (basınçsız) sulama sistemleri ve yüzey altı (basınçlı) sulama sistemleri olarak gruplandırılabilir. Her ikisi de belirli uygulanabilirlik koşulları sağlandığı taktirde kullanılabilir; ancak suyu, sulama miktarı ve zamanı daha verimli kullanan sistemler; basınçlı (mini sprink ve damla) sulama sistemleridir.

Yüzey Sulama Sistemleri
Yüzey sulama (toprak üstü) sistemlerinden olan salma ve karık sulama sistemlerinin masrafı oldukça düşüktür. Bu sistemlerde kullanılan sulama suyunun üniform (homojen) olarak uygulanması Antep fıstığı bahçelerinin farklı toprak yapısından kaynaklanan infiltrasyona (derine süzülme) ve bahçe toprağının su tutma özelliklerine bağlıdır.


İyi bir yüzey sulama uygulamasını yapmak için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

• Üniform bir su dağılımı ve depolaması sağlamak için bahçe toprağını küçük parsellere ayırmak
• Her bir ağaç sırası için bir adet boşaltma vanası kullanmak
• Yüzey sulama sistemini planlamak ve böylece suyun, ayrılan küçük parselin başından sonuna kadar daha kısa sürede ilerlemesini sağlamak
• Bahçe eğimini sulamaya uygun hale getirmek

Basınçlı Sulama Sistemleri
Yağmurlama (Sprink) Sulama
Yağmurlama sulamanın değişik tipleri vardır. Bunlar;
• Hortumla çekilen sulama sistemleri,
• Elle taşınabilir alüminyum yağmurlayıcılar,
• Sabit düzen yağmurlama sistemleridir.
Hortumla çekilen ve elle taşınabilen alüminyum sulama sistemleriyle Antep fıstığı bahçeleri parseller halinde sulanabilir. Bahçenin bir bölümü sulandıktan sonra sulama sisteminin diğer bir bölüme taşınmasıyla tüm bahçe sulanabilir. Ancak, bu işlem bir emek ister. Bunların ilk tesisi masrafları, sabit düzen yağmurlama sistemine göre daha düşüktür.

Mikro Sulama Sistemleri
Yüzey damlatıcıları, toprak altı damlama ve mikro yağmurlayıcılardır. Bu sistemler, bahçe toprağının sadece bir bölümünü ıslatır. İyi bir sulama için bahçe toprağının %40- 60’ının ıslatılması tavsiye edilir.

İlaçlama
Antep fıstığı ağaçlarına dadanan zararlı ve hastalıklarla, uzmanlara danışılarak ve uygun tarım koruma ilaçları kullanılarak zamanında, eksiksiz ve aksatılmadan mücadele sürdürülmelidir.
Kimyasal ilaçların; gerek insan sağlığı gerekse yaşadığımız çevreye olumsuz etkilerinden dolayı hastalık ve zararlılarla mücadelede öncelikle kültürel önlemlere dikkat edilmeli, kimyasal mücadele en son çare olarak düşünülmelidir. Her zararlı ve hastalığa karşı birden fazla etkili maddeye sahip ilaç bulunmaktadır. Hastalık ve zararlılara karşı yapılacak ilaçlamalarda etmenin ilaçlara karşı direnç geliştirmemesi için aynı etkili maddeye sahip ilaçları sürekli değil, diğer etkili maddeli ilaçlarla dönüşümlü olarak kullanmalıyız.
Kullanılacak ilaçlardan en iyi etkiyi sağlamak için ilaçların kullanım zamanına, dozuna ve günün saatine dikkat edilmelidir.
Kimyasal mücadelede başarı sağlanması için ilaçlama aletlerinin bakımı, temizliği kalibrasyon ayarı iyi yapılmalıdır.
İlaç karışımları hazırlanırken ilaç karışım tabloları dikkate alınmalıdır. Birden fazla ilacı aynı anda atmadan önce karışabilirliği kontrol edilmeli; çünkü her ilaç, diğer bir ilaçla ve gübreyle karışmamaktadır. Ayrıca, ilaçlarla karışabilirlikleri kavanoz testi ile denenmelidir. Karışım işleminde sıralamasında; önce su en son olarak ilaç konulmalıdır.
Antep fıstığı bahçelerinde yapılan toprak işlemeden dolayı ağaçlarda meydana gelen yaralanmalar; hastalık ve zararlılara giriş kapısı oluşturduğundan oluşan yaralar aşı macunu ile kapatılmalıdır.

Antep Fıstığı Zararlıları
Antep Fıstığı Yaprak Psyllası
Ülkemiz Antep fıstığı alanlarında gerek yayılış alanı ve gerekse yoğunluk bakımından en önemli zararlılardan biri fıstık yaprak psyllası’dır. Antep fıstığı Psillidi olarak da isimlendirilir. Yumurtadan çıkan nimfler, yapraklarda bitkinin özsuyunu emerek beslenir. Zarar gören yapraklar sararıp dökülür. Yaprakların zamanından önce dökülmesi, hem ağacın zayıf kalıp bodurlaşmasına hem de sürgünlerdeki bir yıl sonra meyve verecek karagözlerin dökülmesine sebep olmaktadır.
Nimfler, beslenmeleri esnasında tatlımsı bir madde salgılamaktadır. Zararlının çok yoğun olduğu ağaçların altı, toz şeker serpilmiş gibi görünür.

Antep fıstığı Yaprak Büken Psyllası
Antep fıstığı ağaçlarında sürgünlerin büyüme konisinden çıkan genç yaprakları emerek bunların kıvrılmasına, küçük kalmasına, sürgünlerin zayıf gelişmesine ve hatta sürgünlerin kıvrılmasına neden olur.

Antep Fıstığı Kabuklu Bit ve Koşniller
Antep fıstığı alanlarında fıstık koşnili, fıstık torbalı koşnili, fıstık beyaz kabuklu biti, fıstık virgül kabuklu biti olmak üzere 4 farklı tür bulunmaktadır.
Larvalar, yaprakların öz suyunu emmek suretiyle zararlı olur. Yoğunluğun fazla olduğu Antep fıstığı bahçelerinde sürgün ve dallar gelişemez, yapraklar zamanından önce dökülür. Sonuçta Antep fıstığı ağaçları zayıf kalır, meyve verimi ve kalitesi düşer.
Fıstık koşniline karşı mücadele, kültürel önlem olarak, yoğun şekilde bulaşık dal ve sürgünler budama sırasında kesilerek bahçeden uzaklaştırılmalıdır.

Şıralı Zenk
Nimflerinin yan yan yürümeleri ile tanınır. Fıstık alanlarında önemli zararlılardan birisidir. Ergin ve nimfleri bitki özsuyu ile beslenirler. Ayrıca salgıladıkları tatlımsı madde nedeniyle fumajin oluşumuna neden olmakta ve bunun sonucu olarak aynı yıl ürünü nitelik ve nicelik olarak olumsuz yönde etkilemektedir.

Antep Fıstığı Meyve İç Kurtları
Yumurtadan çıkan larvalar, meyve embriyosunda beslenir ve aynı meyve içerisinde pupa olur. Yılda bir döl verir.

Antep Fıstığı Dal Güvesi
Antep fıstıklarında sürgünlerin uç kısımlarında beslenerek büyüme konisini tahrip eden, salkımlar yolu ile sürgün içinde galeri açarak beslenen, sürgün ve yapraksız salkımların oluşmasına neden olan önemli bir zararlıdır.

Antep Fıstığı İç Güvesi
Larvalar meyvelerin embriyosu ile beslenir. Bulundukları meyvede besin azaldığından başka meyvelere geçerler. Bir larva 8-12 meyveyi tahrip edebilmektedir. Zararın yoğun olduğu bahçelerde %30-40 oranında meyve kaybı olabilir.

Antep Fıstığı Karagöz Kurdu
Fıstık karagöz kurdu, üreme ve beslenme zararı olmak üzere iki şekilde zarar yapmaktadır. Üreme sırasındaki larvalar ağaçlarda galeri açarak iletim kanallarını tahrip etmekte ve kurumalarına neden olmaktadır. Beslenme sırasında sürgün ve meyve gözleri diplerinde beslenmekte, meyve gözleri kurumakta ve dökülmektedir.
Fıstık karagöz kurduna karşı mücadelede, kimyasal mücadele ekonomik ve başarılı olmamaktadır. Bunun yerine ekonomik ve etkisi kesin olan kültürel önlemler öğütlenir.
Şubat ve mart aylarında bahçelerdeki budama artıklan demet yapılır ve tuzak olarak ağaç altına, içine bırakılır. Bahçede bulunan bütün erginler üremek amacıyla dalların içine girer ve yumurta bırakır. Erginlerin ilk giriş deliklerinden talaş çıkmaya başlayınca bu demetler toplanıp yakılmalıdır.

Antep Fıstığı Göz Kurdu
İlkbaharda yumurtadan çıkan larvaların zararı sonucu fıstık ağaçları çiçek açmamakta ve meyve bağlamamaktadır.

Antep Fıstığı Hastalıkları
Karazenk Hastalığı
Antep fıstığı alanlarında görülen ve halen mücadele edilen en önemli hastalıktır. Enfeksiyonlar ilkbaharda nisan sonlarına doğru ve çiçeklerin döllenmesinden sonra, meyveler küçük buğday tanesi büyüklüğüne ulaştığında başlamaktadır. Hastalığın tipik belirtileri daha çok yapraklarda ve kısmen de meyve kabuklarında görülen siyah lekelerdir. Bu lekeler zamanla tüm yaprak yüzeyini kaplayabilir bu da yaprakların kurumalarına ve zamanından önce dökülmelerine neden olur.
Asimilasyon organları zarar gören ağaçlar, zayıf düşer ve meyve içleri gelişemediğinden verim azalır. Yaprak ve meyvelerdeki zarar, ağacı zayıf düşürerek gelecek yıllardaki ürünün azalmasına neden olur. Epidemi yıllarında ağaçlar, birkaç yıl ürün vermez.
Sonbaharda hasattan sonra yere dökülen yapraklar hemen toplanıp yok edilmelidir. Bu işlem toplanan yaprakların bir yerde yakılması veya derince sürülerek gömülmesi şeklinde uygulanmalıdır. Kimyasal mücadelede, bakırlı preparatlar kullanılmaktadır.

Meyve Yanığı Hastalığı
Antep fıstığı meyvelerinde geç ilkbahar döneminden (mayıs ortası) itibaren dış kabuğun uç kısmında başlayan yanıklar görülmektedir. Ayrıca meyvelerin dış kabuğunda yanıklıklarla birlikte kırmızı kabuk dokusunda çökmeler meydana gelmekte, bu lekeler ilerleyen dönemlerde artarak kemik dokuya ve meyve içine kadar devam edebilmektedir.
Meyveler olgunlaştıkça, hasada yaklaştıkça hastalık daha da ilerlemekte ve bulaşmalar artmaktadır. Hastalık etmeni, çürükçül olduğu için, sağlam ve hastalıklı meyvelerin birlikte hasadı, hasat sonrasında da bulaşmaların devam etmesine neden olmaktadır. Ayrıca meyvenin hem dış hem iç kısmında zararlanmalar meydana getirdiğinden başka bulaşmalar ve aflatoksin için de risk oluşturmaktadır.

Budama ve Destek Sağlama
Budama, ağaca şekil vermek, verilen şeklin devamını sağlamak ağaçta fizyolojik dengeyi oluşturarak düzenli bir verim almak ve yaşlanmış ağaçları gençleştirerek bunlardan bir süre daha verim almak amacıyla yapılmaktadır. Budamada dikkat edilecek en önemli nokta, budamanın tırnak bırakılmadan yapılmasıdır. Antep fıstığı ağaçlarında budama üç aşamada yapılmalıdır.

Genç Ağaçlarda Şekil Budaması
Antep fıstığı ağaçları reçineli olduklarından, aşırı dal kesiminden hoşlanmaz. Bu nedenle ileri dönemlerde kalın dal kesimine meydan vermemek için budamanın fidan devresinde başlatılması gerekmektedir.
Bahçe tesisi aşılı tüplü fidan ile yapılmış ise dikimden 2-3 yıl sonra, çöğür dikilerek yapılan tesislerde ise aşılamadan 2-3 yıl sonra şekil budaması yapılmalıdır.
Fidan fazla boylanmışsa, birinci yılın sonbaharında 80-90 cm'den tepesi kesilir. Ertesi yıl sürgünler oluşur. Bunlarda şekil budaması ikinci yılda yapılabilir. Fidan fazla boylanmamış ise, bu işlemler birer yıl sonraya bırakılır. Bir yıl önce tepesi kesilen fidan, ertesi yıl fazla sayıda sürgün vermektedir.
Bu sürgünlerden gövde üzerinde 15-20 cm aralıklarla, mümkün olduğunca eşit dağılanlardan üç tanesi, bir de dik gelişen doruk dal bırakılarak diğerleri kesilir. Ağaç üzerinde bırakılan dalların düzenli gelişmesi sağlanır. Seçilen her ana dal, bir ağaç gibi düşünülerek aynı sistem bunlara da uygulanır.

Gelişmiş Ağaçlarda Ürün Budaması
Gelişmiş Antep fıstığı ağaçlarında budama, genel olarak verimli yılın sonunda, yaşlanmış, zayıf gelişen 3-4 yaşlı dal çıkarma ve kuru dal seyreltme şeklinde yapılmaktadır. Bu şekilde yapılan budama, ağaçta genç dal gelişimini teşvik etmektedir. Antep fıstıklarında ürün 1 yaşlı dallardan alındığından, ağaç sürgün oluşturmaya teşvik edilmelidir. Bunun için mutlaka her yıl düzenli budama yapılmalıdır.
Yapılan düzenli budamalar neticesinde hem ağacın ekonomik ömrü uzamakta, hem verim kısmen artmakta (% 12 kadar) hem de kalite iyileşmektedir.
Antep fıstığı bahçelerinde görülen önemli budama hatalarından biri, sürümde kolaylık sağlaması açısından toprağa yakın dalların sürekli olarak çıkarılmasıdır. Bu şekilde kesilen ağaçlarda taç yüksekliği çok fazla olmakta, ağaç dibini gölgeleyememekte ve toprak neminin kaybolmasını engelleyememektedir. Halbuki yere yakın, taç oluşturularak ve doruk dalı korunarak budanan ağaçlar, hem dibini gölgelemekte hem aşırı sıcakların gövde ana dalları yakması veya dolu zararından dolayı zararlanma engellenmektedir.

Gençleştirme Budaması
Yaşlı ve zayıf gelişen ağaçlarda kuvvetli gelişen sürgün az olacağından, yeni sürgün oluşumunu teşvik etmek amacıyla yaşlı dal kesimi yapılmaktadır. Bu işlem 2-3 yılda tamamlanmalıdır. Sürgün gelişimi sağlandıktan sonra ağacın taç yapısını bozmadan, yeterli havalanma ve ışıktan yararlanma için, sık gelişen sürgünler seyreltilmelidir. Yeni oluşan sürgünlerin merkezden uzaklaşmaması ve yan gözlerden çıkan sürgünlerin yeterli düzeyde kuvvetli olması için sürgün uçları kesilmelidir.
Gençleştirme amacıyla yapılan budamada ağaçta, ana dallarda ve kesim yapılan her dalda mutlaka soluk dalı bırakılmalıdır. Kesim yapılan her yere, aşı macunu sürülmelidir.
Destek sağlama genellikle yeni tesis edilen bahçelerde Antep fıstığı ağaçlarının rüzgar ve etkilerinden dolayı devrilmesini önlemek amacıyla hereklere bağlama şeklinde yapılır.