ESO - Avrupa Güney Gözlemevi (European Southern Observatory)

VISTA’nın Gözü Evrenin Derinliklerinde

VISTA'nın gözünden kozmos'un derinlikleri.

ESO’nun VISTA teleskobu kırmızı-ötesi ışığı kullanarak gökyüzünün şimdiye kadar elde edilen en geniş derinlikteki görüntüsünü oluşturdu. Gökyüzünün olağan bir bölgesine ait bu yeni görüntü UltraVISTA taraması ile elde edilmiş olup, görüntüde 200 000’den fazla gökada bulunmaktadır. Burası şu anda ESO tarafından dünya genelindeki gökbilimcilerin kullanımına açık olan tamamı işlenmiş dev görüntü koleksiyonunun sadece bir kısmını oluşturmaktadır. UltraVISTA diğer çoğu bilimsel proje gibi erken Evrendeki uzak gökadaları çalışmak isteyenler için bir hazine durumundadır.

ESO'nun VISTA teleskobu çok uzak gökadalardan gelen sönük ışığı toplayabilmek için gökyüzünün aynı bölgesini tekrarlı bir şekilde sürekli gözledi. Bu görüntüyü oluşturabilmek için toplamda etkin poz süresi 55 saate ulaşan, beş farklı renkli filtre ile çekilen altı bin ayrı poz birleştirildi. UltraVISTA taramasıyla elde edilen bu görüntü kırmızı-ötesinde alınmış bu boyutlardaki en derin [1] olanıdır.

ESO'nun Şili'deki Paranal Gözlemevi'nde bulunan VISTA teleskobu dünyanın en büyük ve en güçlü kırmızı-ötesi tarama teleskobudur. 2009 yılında ilk kez çalışmaya başlamasından (ESO0949) bu yana gözlem zamanının çoğu halka açık taramalara ayrıldı, bazıları güney gökküresinde geniş alanları tararken bazıları ise daha küçük alanlarda yoğunlaştı. UltraVISTA taraması ise COSMOS alanı [2]( ESO1124, heic0701) ile ilgileniyor, burası aralarında NASA/ESA Hubble Uzay Teleskopbu'nun da olduğu diğer teleskoplarca [3] yoğun olarak araştırılan, gökyüzünün neredeyse boş gibi görülen bir bölgesi. UltraVISTA altı VISTA taramasından açık olarak en derin olanıdır ve en sönük nesneleri gözler önüne sernektedir.

VISTA taramalarıyla alınan veriler — toplamda 6 terabayttan fazla görüntü — İngiltere'deki veri merkezlerinde, UltraVISTA verileri ise Fransa'da işleniyor, bu veriler daha sonra dünya genelindeki gökbilimcilerin kullanımına sunulmak üzere ESO bilim arşivine aktarılıyor.

İlk bakışta UltraVISTA görüntüleri olağan gibi görünüyorlar, birkaç parlak yıldız ve sönüklerden bir miktar. Aslında burada görülenler Samanyolu'nun yıldızları olmayıp her biri milyarlarca yıldız içeren uzak gökadalardır. Görüntüyü ekranı dolduracak şekilde genişletip yakınlaştırarak bunların daha fazlası görülebilir, toplamda ise 200 000'den fazla gökada bu karede yer almaktadır.

Evrenin genişlemesiyle uzak cisimlerden gelen ışık daha uzun dalgaboylarına kaymaktadır. Gözleyebildiğimiz en uzak gökadalardan gelen yıldız ışıkları Yeryüzü'ne ulaştığında çoğunlukla elektromanyetik tayfın kırımızı ötesi bölgesinde gözleniyor. Kırmızı-ötesine oldukça duyarlı ve geniş görüş alanıyla VISTA erken Evrendeki uzak gökadaları yakalamak için eşsiz bir güce sahip. Gökbilimciler ard arda artan uzaklıklardaki gökadaların kırmızıya kayan ışıklarını inceleyerek, gökadaların nasıl oluşup, evrenin tarihi boyunca nasıl evrimleştiklerini takip edebiliyorlar.

Görüntü yakından incelendiğinde daha önceden bilinmeyen on binlerce kırmızımsı nesnenin sayıca daha çok bulunan krem-renkli gökadalar arasında dağıldığı gözlenmektedir. Bunların çoğu Evrenin şu anki yaşının çok küçük bir kesimindeyken görülen oldukça uzak gökadalardır. UltraVISTA görüntüleri üzerindeki ilk çalışmalar diğer teleskoplarla elde edilen görüntülerle birleştirildiğinde buradaki birçok gökadanın Evren henüz bir milyar yıl yaşına gelmeden, hatta birkaçının bundan daha erken zamanlarda oluştuğu görülmektedir.

Şu anki UltraVISTA görüntüsü kendi boyutlarında en derin kırmızı-ötesi görüntü olsa da, gözlemler devam ediyor. Bir kaç yıl içinde elde edilecek nihai sonuçlar önemli ölçüde daha da derin olacaktır.

Gökyüzü taramaları gökbilimciler için hayati önemdedir ve ESO bunun için bir program devreye sokarak [4] hem VISTA hem de onun görünür-ışıktaki eşi VLT Tarama Teleskobu (VST, ESO1119) ile alınan zengin miras gelecek on yıllar boyunca gökbilimcilerin erişimine açık olacaktır.

Notlar:

[1] Gökbilimciler derin kelimesini mümkün olan en sönük nesnelerin tesbit edildiği çok uzun poz süreleri verilerek alınan görüntüler için kullanmaktadır. Genellikle çok daha kısa süreli pozlar sayısal olarak sonradan birleştirilmektedir.

[2] UltraVISTA Altılık takımyıldızında bulunan COSMOS alanını görüntüledi. Gökyüzünün bu bölgesi birçok teleskop tarafından haritalandı, bu nedenle bu zengin verilerden çok sayıda araştırma ve inceleme için yararlanılabilir. UltraVISTA 1.5 kare derecelik bir alanı kaplamaktadır, yaklaşık olarak Dolunay'ın kapladığı alanın sekiz katı, ve tüm COSMOS alanından biraz küçük.

[3] Yeni UltraVISTA gözlemleri, diğer teleskoplarla hem yerden hem uzaydan farklı dalgaboylarında yapılan COSMOS alanı gözlemlerine oldukça derin kırmızı ötesi gözlemleriyle tamamlayıcı katkılar sağlamıştır.

[4] ESO teleskoplarıyla alınan veriler genellikle doğrudan dev sayısal arşive aktarılıyor. Fakat Faz 3 adı verilen yeni bir girişimle, Avrupa genelindeki gökbilimci gruplarınca önemli ölçüde işlenen ve kullanıma hazır hale getirilen ESO verileri toplanıyor. Bu tür tarama teleskoplarıyla alınan büyük boyutlu gökyüzü görüntülerinin işlenmesi zorlayıcı bir süreç ve oldukça güçlü hesaplama kaynakları ve uzmanlık deneyimi gerektiren bir iş. Bu nedenle tümüyle işlenmiş ve tanımlanmış tekdüze bir veri, teleskoplardan alınmış ham görüntülere göre, bu verilerden faydalanmak isteyenler için önemli ölçüde kolaylık sağlamaktadır.

Kaynak:ESO Basın Açıklaması / Görüntülü Bülten (21 Mart 2012)

MsXLabs Üye Girişi