Niteleme Sıfatları
Bir varlığın sahip olduğu özelliklere (güzel, pahalı, yeni gibi) nitelik denir. Varlığın biçimi rengi ve durumu niteliğiyle ilgilidir. Niteleme sıfatları "Nasıl?" sorusu sorularak bulunur.
Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır.
Acı haber tez duyulur.
İşleyen demir pas tutmaz.
Ucuz etin yahnisi yavan olur.
Kurt dumanlı havayı sever.
Kusursuz dost arıyan dostsuz kalır.
Bellirtme Sıfatları
Varlıkları sayı, nicelik, işaret belgisizlik ve soru yönüyle belirten sıfatlardır.
İki (sayı)
Bu (işaret)
Birkaç (belgisizlik)
Hangi (soru)
-- Sayı Sıfatları
Varlıkları sayı yönüyle belirten sıfatlardır. Sayı sıfatlarını örnekliyerek dörde şöyle gruplıyabiliriz:
1- İki ampul
2- İkinci sporcu
3- Yarım limon
4- Dörder yumurta
A- Asıl Sayı Sıfatları
Varlıkların gerçek yani asıl sayısını bildiren sıfatlardır. "Kaç" sorusu sorularak bulunur.
Tatilde üç roman okudum.
Benim on iki misketim var.
Şehre on kilometre kaldır.
B- Sıra Sayı Sıfatları
Varlıkların sırasını gösteren sıfatlardır. Sayılarlara "-ncı / -nci" getirilerek yapılır. "Kaçıncı?" sorusu sorularak bulunur.
Ben dördüncü katta oturuyorum.
On beşinci yüzyılda yaşamış.
Defterin daha beşinci sayfasındayım.
Onuncu koşu yapıldı.
C- Kesir Sayı Sıfatları
Varlıkları kesirli ifadelerle gösteren sıfatlardır. "Kaçta kaç?" sorusu ile bulunur.
Yarım ekmek kokoreç yedim.
Çeyrek asırdır burada yaşarım.
Maaşıma yüzde on zam yapıldı.
D- Üleştirme Sayı Sıfatları
Üleştirme; bölüştürme, dağıtma anlamına gelmektedir.
Varlıkların bölüştürülmüş şeklini ifade eden sıfatlar,üleştirme sıfatlarıdır.
Sayılara "-ar / -er / " eki getirilerek yapılır. "Kaçar?" sorusu sorularak bulunur.
Herkes üçer paket un aldı.
Çocuklara ikişer top verildi.
-- İşaret (Gösterme) Sıfatları
Varlıkları işaret yoluyla gösteren sıfatlardır. İşaret sıfatlarına "gösterme sıfatları" da denir. "Hangi?" sorusu sorularak bulunur.
Bu kitabı ona ver.
Şu gözlük benim.
O arabayı gördüm.
-- Belgisiz Sıfatlar
Varlıkları tam olarak değil de aşağı yukarı belirten sıfatlardır. Örneğin; "birkaç" sözcüğü net bir sayıyı ifade etmemektedir. Bu sözcük bir isimden önce kullanılırsa sıfat görevi kazanmış olur.
Birkaç çocuk seni sordu.
Bu konuda birçok kitap basıldı.
Kimi polisler trafiği düzenler.
Bazı öğrenciler sınıfta kaldı.
Çoğu yolcu otobüsten indi.
Anlamı Pekiştirilmiş Sıfatlar
Bazı varlıkları nitelerken kullandığımız sıfatın anlamı yeterli olmayabilir. Bu durumda sıfatın anlamı pekiştirilir yani güçlendirilir, kuvvetlendirilir.
Pekiştirme sıfatları birkaç yolla yapılır:
1- Sıfatın ilk ünlüye kadarki kısmı alınır. "p, r, s, m" harflerinden uygun olanıyla birlikte bu kısım sıfatın başına getirilir. Böylece sıfatın anlamı pekişir.
Koca ev --- Koskoca ev
Uslu çocuk --- Upuslu çocuk
Temiz kalp --- Tertemiz kalp
Beyaz gömlek --- Bembeyaz gömlek
2- Sıfatın tekrar edilerek (yinelenerek) sıfatın anlamı pekiştirilebilir.
küçük bilyeler --- küçük küçük bilyeler
iri gözler --- iri iri gözler
sıcak simit ---sıcak sıcak simit
parlak renkler --- parlak parlak renkler
Anlamı Küçültülmüş Sıfatlar
Sıfatın anlamının olduğundan daha da küçük gösterilmesidir. Bu yapılırken "-cik / -ce" kullanılır.
ufak kaplumbağa --- ufacık kaplumbağa
büyük kabak --- büyükçe kabak