ESO - Avrupa Güney Gözlemevi (European Southern Observatory)

ALMA Gözünü Erboğa A’ya Çevirdi

ALMA tarafından görülen radyo gökada Erboğa A.

Dikkat çekici gökada Erboğa A’nın Atacama Büyük Milimetre/milimetre altı Dizgesi (ALMA) ile alınan yeni görüntüsü, gökadanın merkezini örten ve görünür ışığı geçirmeyen toz boyunca yapılan gözlemlere ait benzeri görülmemiş görüntü kalitesi yeni gözlemevinin gökbilimcilere sunduğu imkanları gözler önüne seriyor. ALMA şu an halen Erken Bilimsel gözlemlerin yapılabildiği bir dönemde ve halen inşa halinde, fakat bu haliyle bile kendi türündeki en güçlü teleskop durumunda. Gözlemevinin büyüyen teleskobu artan kapasitesiyle çalışacağı gelecek dönem Gözlem Çağrılarını henüz yeni yayınladı.

Erboğa A [1] büyük kütleli bir eliptik radyo gökadasıdır — güçlü radyo dalgaları yaymaktadır — en göze çarpan özelliği ise gökyüzündeki radyo gökadaların [2] en yakın olanıdır. Bu nedenle Erboğa A farklı birçok teleskop tarafından gözlenmiştir. Oldukça parlak olan merkezi Güneş'ten 100 milyon kat daha büyük bir kütleye sahip bir süper kütleli karadeliğe ev sahipliği yapmaktadır.

Görünür ışıkta, gökadanın en belirgin özelliği merkezi kısmını örten karanlık bantlardır.(ESO1221) Bu tozlu bölgeler bünyelerinde çok miktarda gaz, toz ve genç yıldız barındırıyor. Güçlü radyo ışımalarıyla birlikte bu yapılar Erboğa A gökadasının dev bir eliptik gökada ile daha küçük sarmal bir gökadanın çarpışmasından kalan tozlı bandın sonucu olduğuna kanıt teşkil ediyor.

Merkezi bölgedeki toz boyunca gözlem yapabilmek için gökbilimcilerin ışığın daha uzun dalgaboylarında gözlem yapmaları gerekiyor. Erboğa A'nın ALMA ile alınan bu yeni görüntüsü bir milimetre civarındaki dalgaboyları ile yakın-kırmızı-ötesi ışıkta yapılan gözlemlerin birleştirilmesiyle oluşturuldu. Böylece gökadanın parlak merkezi boyunca uzanan tozun etkisi ortadan kaldırılarak berrak bir görüntü elde edildi.

Burada yeşil, sarı ve turuncu renklerde gösterilen yeni ALMA gözlemleri gökada içindeki gaz bulutlarının konum ve hareketlerini gözler önüne sermektedir. Bunlar şimdiye kadar gerçekleştirilen en duyarlı ve keskin gözlemlerdir. ALMA karbon monoksit gazı molekülleri tarafından yayılan dalgaboyu 1.3 milimetre civarındaki sinyalleri tesbit etmek için ayarlandı. Gökada içindeki gazın hareketi bu Doppler etkisi nedeniyle dalgaboyunda hafif değişimlere sebep olmaktadır. [3] Bu hareket görüntüde değişen renklerle gösterilmektedir. Yeşil bölgeyi işaret eden gaz bize doğru hareket etmekte iken, turuncu bölgeyle belirlenen gaz ise uzaklaşmaktadır. Merkezin solundaki gazın bize doğru yaklaştığını görebiliyoruz, diğer yandan merkezin sağındaki gaz ise bizden uzaklaşıyor, bunun anlamı, gaz gökada çevresinde dolanıyor.

ALMA gözlemleri Erboğa A'nın ESO Yeni Teknoloji Teleskobu'na (NTT) bağlı olan SOFI aleti ile elde edilen yakın-kırmızı-ötesi görüntüsüne eklenmiştir. Görüntü tozun görüntüleme etkisini ortadan kaldıran yenilikçi bir teknik kullanılarak analiz edilmiştir. (ESO0944) Altın renklerde ışıldayan belirgin bir küme ve yıldızlar halkasını görüyoruz, bunlar dev eliptik gökadanın kütleçekimsel etkileriyle parçalara ayrılan sarmal gökadanın kalıntılarıdır.

Kırmızı ötesinde NTT ile görülen yıldız halkaları ile milimetre dalgaboylarında ALMA ile görülen gaz arasındaki doğrultuda gökada içerisindeki benzer yapıların farklı yönleri açığa çıkmaktadır. Bu ALMA ile gerçekleştirilen yeni gözlemlerin diğer teleskoplarla nasıl uyum sağladığına bir örnektir.

ALMA'nın Şili'nin kuzeyindeki Chajnantor Platosu'nda devam eden inşası 2013 yılında 66 yüksek-hassasiyetli antenin tamamen kullanıma girmesiyle tamamlanacaktır. Antenlerin yarısı şimdiden kuruldu (ann12035).Kısmi dizge ile yapılan erken bilimsel gözlemler 2011 yılında başladı (ESO1137), ve şimdiden olağanüstü sonuçlar alınmaya başlandı (ESO1216). Erboğa A'nın ALMA gözlemleri teleskobun İşletilmesi ve Bilimsel Doğruluğunun tesbiti aşaması için gerçekleştirilmiştir.

Notlar:

[1] Bu gökada Erboğa A olarak adlandırılıyor çünkü 1950'lerde Erboğa takımyıldızında keşfedilen ilk önemli radyo dalgaları kaynağı idi. Aynı zamanda NGC 5128 olarak da gösterilir. Gökada İngiliz gökbilimci James Dunlop tarafından 4 Ağustos 1826'da keşfedilmiştir.

[2] Erboğa A yaklaşık 12 milyon ışık-yılı uzaklıkta, güney takımyıldızı Erboğa doğrultusunda bulunmaktadır.

[3] Doppler etkisi dalga kaynağına göre hareket halinde olan bir gözlemci için dalganın dalgaboyunda ölçülen değişikliktir. Uzaydaki toz bulutlarında bulunan moleküller iyi-bilinen dalgaboylarında ışık yayarlar, bu bulutların hareketi tesbit edilen dalgaboylarında hafif değişimlere neden olur.

Kaynak : ESO Basın Açıklaması / Görüntülü Bülten (31 Mayıs 2012)

MsXLabs Üye Girişi