3.3.2.2. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM)
Cumhuriyetin kuruluş yıllarında ülkede yaşanan ekonomi k zorlukların tarıma yönelik destek ile aşılacağı düşünülmüştür. Bu fikir ile 1937 yılında Zirai Kombinalar ve Devlet Ziraat İşletmeleri kurulmuştur. II. Dünya savaşının çıkması ile ordunun ihtiyacı olan gıda maddelerinin üretilmesi için boş ve verimsiz arazilerde ıslah yapılarak üretime yönelinmiştir.
1949 yılında 5433 sayılı KHK ile verimi artırmak, üretimi çeşitlendirmek ve ürün kalitesini yükseltmek amacıyla Zirai Kombinalar ev Devlet Zirai İşletmeleri birleştirilerek kurulan Devlet Üretme Çiftlikleri 1984 yılında 233 sayılı KHK uyarınca Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü adıyla yeniden organize edilmiştir. Devlet Üretme Çiftliği ve Hara arazileri varlıkları birleştirilerek TİGEM altında toplanılmıştır. 1994 yılına kadar Kamu İktisadi Teşekkülü (KİT) olarak faaliyet göstermiş bu yıldan sonra da İktisadi Devlet Teşekkülü (İDT) olarak yeni bir statüye kavuşmuştur.
Amacı, tarım ve tarıma dayalı sanayiin ihtiyaç duyduğu temel mal ve hizmetleri üretmek, bunları ticari esaslara göre yürütmek ve kar etmek.
olan TİGEM 38 işletmesi faaliyetlerine deva m etmektedir .
3.3.2.3. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO)
I. Dünya savaşı bir çok konuda ülkeleri tahribata uğratmış ve savaş sonrasında sanayi tesisleri büyük ölçüde yok olmuştur. Bir çok ülkeyi etkileyen bu olumsuz durum karşısında ülkelerin tarıma yönelmesi zorunlu hale gelmiştir ve tarımsal üretimin hızla artmasıyla üretici ülkelerde özellik buğday stokları büyük ölçüde çoğalmıştır. Buğday stoklarındaki bu artış dış piyasa da rek ab ete, fiyatların düşmesine ve bunlardan kaynaklanan büyük krizlere neden olmuş, özellikle 1928 yılından sonra Türkiye dahil birçok ülkede buğday fiyatları hızla düşmeye başlamıştır.
Krizin giderek büyümesi üreticileri zor duruma düşürmüş ve ülkelerin bu konuda önlemler almasını gerektirmiştir. Bir çok ülkede görülen bu durum üretici bir ülke olan Türkiye’de de yaşanmıştır. Bu durum karşısında 10.07.1932 tarihinde yürürlüğe giren 2056 sayılı kanunla da görevlendirilen Ziraat Bankası 1932/1933 yıllarında çoğu Orta Anadolu’da olmak üzere alım merkezleri açılmıştır. Üreticinin sorunu bu uygulama ile çözülmeye çalışılırken alınan buğdayın muhafazası için yeterli kapasitede depo bulma sorunu ile karşı karşıya kalınmıştır. Bu sorunu giderme görevi, Silo ve Ambar İnşası hakkında çıkarılan 11.06.1933 tarih, 2303 sayılı kanunla Ziraat Bankasına verilmiştir. Ziraat Bankası hububat muhafaza tesisleri kurmaya başlamıştır. Gerek Üreticinin desteklenmesi, gerekse silo ve ambar yapımı oldukça büyük mali yük getirdiği için 30.05.1935 tarih, 2466 sayılı “Buğday koruma Karşılığı” kanunu ile ekmeğe düşük oranda vergi getirilmiştir.
Üretimin bu şekilde desteklenmesi ile buğday üretiminin gelişmesi ve zaman zaman meydana gelen t ab i afetler ile tohumluk ve yardım ihtiyaçlarının belirlenmesi ve giderilmesi görevi de bankaya verilmiştir. Buğday üretiminin artması yanında görevleri artan ve de II. Dünya Savaşı’nın sonuçlarının gittikçe ağırlaşmasıyla Ziraat Bankasına bağlı Buğday Masası Şefliği tarafından yürütülen bu görevler, yalnızca bu amaçla çalışacak bir kurumun gerektirmiş ve 24.06.1938 tarih ve 3491 sayılı kanunla İDT niteliğinde olmak üzere Ticaret Bakanlığına bağlı olarak “Toprak Mahsulleri Ofisi” kurulmuştur.
Kuruluş yılında yalnızca buğday üreticisine destek olmak ve buğday piyasa sını düzenlemek amacıyla kurulan TMO gelişen ve değişen şartlar içinde zamanla arpa, çavdar, yulaf, mısır, patates, pirinç, çeltik ile fasulye, nohut, mercimek gibi bakliyat, yağlı tohumlar ve uyuşturucu maddeleri de faaliyet alanı içine almıştır. II. Dünya savaşı yılları içinde kurulması nedeni ile geçici olarak benzin, otomobil lastiği, et kavurması, margarin ve hatta kahve gibi maddelerin de tedarik ve dağıtımında görev almıştır. TMO, sermayesinin tamamı Devlete ait 08.06.1984 tarih, 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname (KHK) hükümlerine t ab i, tüzel kişiliğe ve faaliyetlerinde özerkliğe sahip, sorumluluğu sermayesi ile sınırlı bir İktisadi Devlet Teşekkülüdür.
3.3.2.4. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
11.06.1945 yılında k ab ul edilen 4753 sayılı çiftçiyi topraklandırma kanunun uygulamasını sağlamak üzere Ziraat Vekaletine bağlı olarak Toprak İşleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur. 1950 yılında 4784 sayalı kanunla Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına bağlı olarak kurulmuş olan İskan Genel Müdürlüğü ile birleştirilerek Toprak ve İskan İşleri Genel Müdürlüğü adını almış ve kısa bir süre sonra Başbakanlığa bağlanmıştır (Zincirci, 1994).
1952 yılında Toprak-Su Genel Müdürlüğü kurulmuş ve 1960 yılında 4757 sayılı yasa ile Tarım Bakanlığına bağlanmıştır. 1964 yılında ise Köy İşleri ve Kooperatifler Bakanlığına bağlanmıştır.
13.12.1983 tarih ve 183 sayılı KHK ile 18.06.1984 tarihinde yürürlüğe giren 212 sayılı KHK ile YSE (Yol, Su, Elektrik); TOPRAKSU ve Toprak İskan kuruluşlarının birleştirilmesi ile Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanlığına bağlı bir kuruluş olarak kurulmuştur. 08.06.1984 tarih ve 235 sayılı KHK ile teşkilat yapısı ve görevleri belirlenmiş fakat, 09.05.1985 yılında 3203 sayılı kanun ile teşkilat yapısı ve görevlerinde bazı değişiklikler yapılmıştır. Bu tarihte Toprak-Su Genel Müdürlüğü lağv edilmiş ve görevleri Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne devredilmiştir.
Bir çok kez bağlı bulunduğu Bakanlık değişen KHGM 2002 yılında Başbakanlığa bağlı bir birim iken 2002 yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı kuruluş olarak faaliyetlerine deva m etmektedir.
3.3.2.5. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü
26.07.1972 yılında Toprak ve Tarım Müsteşarlığı olarak kurulmuştur. Daha sonra adı Tarım ve Toprak Reformu Teşkilatı olarak değiştirilmiştir. 1984 yılında 224 sayılı KHK ile Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığına bağlanmıştır.
26.02.1985 tarih ve 3155 sayılı Toprak ve Tarım Reformu Genel Müdürlüğü’nün Kuruluş ve Görevleri hakkında 08.06.1984 tarih ve 224 sayılı KHK ile adı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir.
3.3.2.6. Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü
15.08.1975 tarihli makam oluru ile Bakanlık bünyesinde Tarımsal araştırmalar Genel Müdürlüğü adı altında yeni bir birim oluşturulmuştur (Zincirci, 1994). Ancak, 26.03.1985 tarihinde kapatılmıştır. 09.08.1991 tarih ve 441 sayılı KHK ile yeniden kurulmuştur.
Bitki ıslahı ve yetiştirme, hayvan ıslahı ve yetiştiriciliği, hayvan sağlığı, su ürünleri, gıda ve yem konularında çalışmalar yapmaktadır.
3.3.2.7. Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü
15.05.1957 yılında 6968 sayılı kanun ile Zirai Müc adel e ve Zirai Karantina Genel Müdürlüğü kurulmuştur. 1984 yılında 212 sayılı KHK ile kaldırılmıştır.
04.04.1971 tarihli resmi gazetede yayınlanan 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ile bakanlığa verilen görevleri yürütmek üzere 26.05.1971 yılında Su Ürünleri Dairesi Başkanlığı kurulmuştur. 03.11.1972 tarihinde de Su Ürünleri Genel Müdürlüğüne dönüştürülmüştür. 01.03.1982’de tekrar Su Ürünleri Dairesi Başkanlığı adını almış ve 1983 tarihli 183 sayılı yasa KHK ile kaldırılmıştır (Zincirci, 1994) .
16.12.1971 yılında makam oluru ile İaşe Genel Müdürlüğü 28.06.1972 yılında Gıda İşleri Genel Müdürlüğü, 1982 yılında da Gıda Kontrol Genel Müdürlüğü olarak değiştirilmiş ve 18.06.1984 tarih ve 212 sayılı KHK ile kaldırılmıştır.
06.03.1985 tarih ve 3161 sayılı kanun ile kurulmuş olan Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü’ne Gıda Kontrol Genel Müdürlüğü, Zirai Müc adel e ve Zirai Karantina Genel Müdürlüğü ve Su Ürünleri Dairesi görevleri de intikal ettirilmiştir. 07.08.1991 tarih ve 441 sayılı KHK ile Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiştir.
3.3.2.8. Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü
Genel müdürlüğün kuruluş dayanağı; Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın kurulması hakkındaki 6.6.1991 tarih ve 3755 sayılı kanunun verdiği yetkiye dayanılarak 07.08.1991 tarih ve 441 sayılı kanun hükmünde kararnamedir.
3.3.2.9. Teşkilatlandırma ve Destekleme Genel Müdürlüğü
14.12.1983 tarih ve 183 sayılı Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığının Teşkilat ev Görevleri Hakkında KHK ile 1163 sayılı kooperatifler Kanunu kapsamına giren kooperatifleri teşvik etmek, köylerde el sanat larının geliştirilmesi ve yayınlaşarak pazarlanmasını sağlamak, milli kooperatifçiliği geliştirmek, ulusal ve uluslar rasaı işbirliğini sağlamak, gerekli yayın ve eğitim i sağlamak için Kooperatifler Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
183 sayılı KHK’nin yürürlüğe girmesinden 6 ay sonra 18.06.1984 tarihinde 183 sayılı KHK’nin bazı maddelerinin değişmesi , bazı maddelerin eklenmesi ve kaldırılması hakkında 212 sayılı KHK çıkarılmıştır. Bakanlık yapısında önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu KHK ile Kooperatifler Genel Müdürlüğü’nün görevleri yeni bir ana hizmet birimi olarak kurulan Teşkilatlandırma ve Destekleme Genel Müdürlüğüne aktarılmıştır. Tarım ve Orman sektörleri ve kırsal kalkınma projeleri ile ilgili olarak üreticilerin teşkilatlanması, eğitilmesi ve tarım girdilerinin ve bazı temel ihtiyaçların karşılanması amacı ile kurulmuştur.
3.3.2.10. Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü
İlk kuru çay üretimi 1938 yılında elle gerçekleştirilmiş, 1940 yılında çıkarılan 3788 sayılı kanunla Türkiye çaycılığı güvenceye kavuşturulmuştur. İlk çay f ab rikası 1947 yılında Rize'de kurulmuştur.
Başlangıçta Tarım Bakanlığınca yürütülen çay tarımı ile ilgili faaliyetler, 1950 yılında ekonomi k anlamda üretime geçildikten sonra bölünmüştür. Yetiştiriciliği Tarım Bakanlığınca, yaş çay yaprağı satın alınması, kuru çay üretimi ve pazarlanması ise Gümrükler ve Tekel Genel Müdürlüğünce yürütülmeye başlanmıştır.
Çay tarımı ve sanayisinin ekonomi k ve sosyal yönden daha etkin hale getirilmesi amacı ile 1971 yılında 1497 sayılı Çay Kurumu Kanunu çıkarılmış ve bu kanun ile çay ile ilgili tüm faaliyetler, bir İDK olarak kurulan Çay Kurumuna devredilmiştir. 1973 yılında fiilen faaliyet geçen Çay Kurumu 1983 yılında çıkarılan 2929 sayılı kanunla “Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (Çay-Kur)” adı altında KİK’e dönüştürülmüştür. Bu kanun 233 sayılı KHK ile tadil edilmiştir.
1984 yılında devlet tekelinde olan çay işletmeciliği 3092 sayılı kanun ile özel sektöre de açılmıştır.
1994 yılında çıkarılan 4046 sayılı “Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesi ve Bazı Kanun ve KHK Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” 35. maddesi gereğince İDT statüsüne alınmıştır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı bir birim olarak faaliyetlerine deva m etmektedir.
