Hazarlar
5.-10. yüzyıllar arasında Volga (İtil) Irmağı ile Kırım arasında imparatorluk kuran bir Türk topluluğu. Batı Hun Devleti'nin yıkıntıları üzerinde 468'de kuruldu. Göktürkler ile aynı kökenden gelirler. Yarı göçebe, yarı yerleşik kabilelerden oluşan topluluk genellikle yazın kırsal alanlarda çadırda, kışın kentlerde otururdu. En büyük kentleri İtil (Astrahan), Saksın, Belencer, Sarkil ve Semender olan devletin başkenti önce Belencer, sonraları Volga Irmağı'nın ağzında büyük bir ticaret merkezi olan İtil oldu. Hazar Devleti, batıda Bizans ve doğuda Sasaniler ile sık sık savaşırlardı. Bizans ile aralarında daha çok barışa dayalı ilişkileri vardı. 627 yılında Bizans-Sasaniler savaşında Hazarlar, Sasanilere karşı Bizans'ı tuttular. 7. yüzyıl sonlarında eski dinleri olan Şamanlığı büyük ölçüde bıraktılar. Aralarında Hristiyanlık yayılmaya başladı. İslâmlığın doğuşundan sonra hızla gelişen Arap saldırıları üzerine Bizans, Hazarlardan yardım istedi (718). Bizans'ın yardımına koşan Hazarlar, Arapların düşmanlıklarını kazandılar. Bu yüzden Araplar 721-723 yıllarında Hazar ülkesine saldırdılar. Başkent Belencer'i aldılar. Bunun üzerine başkent İtil'e taşındı. Araplar, bu saldırıların ardını bir süre bırakmadılar. 737'de Arap orduları İtil'e dayandı. Hazarlar barış yapmak zorunda kaldılar. Müslümanlık, Hazarlar arasında yayılmaya başladı. Güneyde Araplara yenilen Hazarlar, batıda özellikle Avrupa devletleri karşısında güçlerini korudular. Azak ve kırım yörelerinde daha etkili bir duruma geldiler. 787'de Gotların Kırım'daki egemenliğine son verdiler. Bizanslılar ile birtakım akrabalıklar kurma yoluna gittiler. 800 yılında Hazar hakanı ve yakınları Musevî dinine girdiler. Ülkede Şaman, Yahudi, Müslüman, Hristiyan vb. her dinden kozmopolitik bir toplum yaşıyordu. 9. yüzyılda Hazar İmparatorluğu bir yandan Norman-Rus, bir yandan Selçuklu ve Kıpçak saldırıları sonucu sarsıldı. Rus saldırıları 10. yüzyılda daha da sıklaştı. 965 yılında bir Rus ordusu, tüm Hazar kentlerini yakıp yıkarak Hazarların egemenliklerine son verdi.
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
