Yakup Kadri Karaosmanoğlu

Yakup Kadri, 27 Mart 1889’da Kahire’de doğdu. Adı 17. yüzyıl sonlarında duyulmaya başlanan ünlü Karaosmanoğlu ailesinden Manisalı Abdülkadir Bey’le Mısır’da evlendiği eşi İkbal Hanım’ın, 1885’de doğan Zahide adlı kız çocuklarından sonra dünyaya gelen, ikinci çocuklarıdır. Altı yaşında ailesiyle birlikte Manisa’ya yerleşir. İlköğrenimini Fevziye Mekteb-i İptidaisi’nde tamamlar. Rüşdiyeye ikinci sınıfa kadar Manisa’da devam eden Yakup Kadri, 1903’te İzmir İdadisi’nde okumaya başlar. 1905 yılında tekrar ailesiyle doğduğu topraklara, Mısır’a döner ve İskenderiye’deki Freres’ler Fransız Okulu’na kaydolur. Ve bir yıl sonra ortaöğrenimini tamamlayarak mezun olur.

Aile 1908 yılı başlarında, Meşrutiyet’in hemen öncesinde İstanbul’a döner. Balkan Savaşı’na dek, Kadıköy Yel değirmeni’nde yaşarlar. Bu arada Yakup Kadri, Mekteb-i Hukuka girer. 1909 Marı’nda Faik Ali, Refik Halit, Celal Sahir, Ahmet Samim, Ali Canip ile birlikte Fecr-i Ati topluluğunun ilk toplantısına katılır. Aynı yılın haziran ayında Resimli Kitap dergisinde “Nirvana” adlı oyunu yayımlanır. 1911 yılında üç yıl okuduğu Hukuk Fakültesi’nden diploma almadan ayrılır. 1913’te ilk öykü kitabı Bir Serencam yayımlanır. Aynı yıl Peyam gazetesinde yazmaya başlar. 1915’de Üsküdar İdadisi’nde edebiyat ve felsefe öğretmenliği yapmaya başlar. Bu devirde Yakup Kadri, Schopenhauer, Nietzsche, İbsen gibi yazar ve düşünürlerin etkisi altındadır ve bu etkilenme 1917’lere kadar sürer. Öyküleri çoğunlukla İkdam gazetesinde yayımlanan Yakup Kadri, 1916’dan sonra bireycilikten toplumculuğa yönelir. Savaş ve seferberlik konularını işler. Mütareke sırasında ise yeniden mensur şiire döner ve Erenlerin Bağından’ı yazar (1918–1919).

Yakup Kadri 1916 yılında, yakalandığı tüberküloz hastalığının tedavisi için İsviçre’ye, Davos’a gider. İsviçre’ye gitmeden önce girdiği Bektaşi muhiti Nur Baba romanına konu olur. 1919’da İsviçre’den döner ve İkdam’da köşe yazarlığına başlar. 1921 yılında, Kurtuluş Savaşı’nın en zorlu günlerinde Ankara’ya çağrılır. Kurtuluş hareketini görmek ve liderleriyle görüşmek fırsatını bulması onun sosyal gerçekçiliğe geçişinde önemli bir etkendir. 1920’de Kiralık Konak, 1921’de Nur Baba, 1922’de Okun Ucundan ve Halide Edip, Falih Rıfkı ve Mehmet Asım ile birlikte hazırladığı İzmir’den Bursa’ya adlı bir çalışması, 1923’de ise Kadınlık ve Kadınlarımız adlı eseri yayımlanır.

Yakup Kadri, 11 Ekim 1923 yılında Mutasarrıf Asaf Bey’in kızı, Burhan Asaf Belge’nin kız kardeşi Leman Hanım ile evlenir. Aynı yıl Mardin milletvekili olarak TBMM’ye girer. 1926 yılında akciğerlerinin tedavisi için ikinci kez İsviçre’ye gider. Oradan Milliyet gazetesine “Alp Dağlarında” başlığıyla yayımlanan mektuplarını gönderir. Konusunu İttihatçı-İtilafçı çekişmesinden alan Hüküm Gecesi 1927’de, Mütareke yıllarında İstanbul’da yaşanan ahlak çöküntüsünü anlattığı romanı Sodom ve Gomore 1928’de yayımlanır.

Yakup Kadri 1932 yılında dört arkadaşıyla -Vedat Nedim Tör, Burhan Asaf Belge, İsmail Hüsrev Tökin ve Şevket Süreyya Aydemir- Kadro dergisini çıkarır. İktisadi devletçilik ve sosyal siyaset ilkelerini savunan dergi üç yıl süren yayın hayatının ardından, Yakup Kadri’nin 1934’de elçilik görevine atanması nedeniyle kapanır, Yakup Kadri bu arada Manisa milletvekilidir ve Kurtuluş Savaşı gözlemlerinden ve Anadolu Mezalimini Tahkik Komisyonu ile birlikte çalıştığı dönemden yararlanarak Yaban’ı (1932) yazar. Ankara romanı ise 1934’te yayımlanır.

Yakup Kadsri önce Tiran elçiliği (1934) yapar. Bunu Prag (1935), La Haye (1939), Bern (1942) izler. Tahran elçiliğinden (1949-1951) sonra tekrar Bern’e (1951) atanır. Bu görevde üç yıl kaldıktan sonra emekli olur. Elçilik göreviyle yurtdışında bulunduğu dönemde daha çok monografi (Atatirk) ve anılarını kaleme alır (Zoraki Diplomat, Anamın Kitabı). Bir de iki ciltlik Panorama adlı romanını yazar bu yıllarda 1960’da Kurucu Meclis üyeliğine getirilir. 1961 seçimlerinde bu kez memleketi Manisa’dan milletvekili seçilir. Bu görevi 1965’e kadar süren Yakup Kadri 13 Aralık 1974’de Ankara’da hayata gözlerini kapatır. Mezarı İstanbul’da, Beşiktaş’taki Yahya Efendi Mezarlığı’ndadır.

Eserleri:

Öykü:
Bir Serencam (1913), Rahmet (1923), Milli Savaş Hikâyeleri (1947).

Roman:
Kiralık Konak (1921), Nur Baba (1922), Hüküm Gecesi (1927), Sodom ve Gomore (1928), Yaban (1932), Ankara (1934), Bir Sürgün (1937), Panorama 1 (1950), Panorama 2 (1954), Hep O Şarkı (1956).
Mensur Şiirler: Erenlerin Bağından (1918-1922), Okun Ucundan (1922).

Anı: Zoraki Diplomat (1954), Anamın Kitabı (1957), Vatan Yolunda (1958), Politikada 45 Yıl (1968), Gençlik ve Edebiyat Hatıraları (1969).

Tiyatro:
Nirvana (1909), Veda (1909), Sağanak (İst. Şehir Tiy. Ktp., Tarihsiz), Mağara (1934).

Çeşitli Yazılar: Kadınlık ve Kadınlarımız (1923), Ergenekon (2 cilt, 1929), Alp Dağlarından ve Miss Chalfrin’in Albümünden (1942).

Çeşitli Denemeler:
İzmir’denvBursa’ya, H. Edip, F. Rıfkı, M. Asım ile birlikte “Hikayeler, Mektuplar ve Yunan Ordusunun Mesuliyetine Dair Bir Tetkik” notu ile yayımlanır. İçinde Yakup Kadri’nin “Küçük Neron”, Dünya Gözü” ve “Ahret Sesleri, Teslim! Teslim!” adlı üç öyküsü bulunmaktadır (1922). Seçme Yazılar, Latin harflerinin kabulü üzerine alfabeyi öğretmek üzere hazırlanmış bir derleme kitabıdır. Başlığın altında, “Bu kitap Dil Encümeni’nin kararı ile Yakup Kadri, Falih Rıfkı ve Ruşen Eşref tarafından tertip edilmiştir,” notu bulunmaktadır (1928).

Çevirileri:

• Horatius (1931), Swanların Semtinden (1942).