Kanada
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Kuzey Amerika'da federal devlet. Başkenti Ottawa, en önemli kentleri Montréal, Toronto, Vancouver, Winnipeg, Edmonton, Hamilton, Québec'tir. Sovyetler Birliği'nden sonra dünyanın ikinci en geniş ülkesi olan Kanada, kuzeyde Arktik Denizi'ne açılır. Bu denizde, Amerika kıtasının kuzeyinde kalan bütün adalar (kuzeydoğudaki Grönland dışında) Kanada'ya aittir. Doğuda Davis Boğazı, Baffin Denizi ve Atlas Okyanusu; güneyde ABD; batıda Alaska (2.500 km.lik sınır) ve Pasifik Okyanusu ile sınırlanır. Kuzey Amerika kıtasının kuzey yarısını kaplayan Kanada'da, morfolojik koşullar ana çizgileriyle güney komşusuna benzer, birçok bakımlardan doğal olarak onun bir devamıdır. Doğuda Appalaş Dağları'nın kuzey uçları yer alır. Bu dağlar artık peneplen durumuna dönmüş bir plato görünümündedir. Orta Kanada, jeologların "Kanada Kalkanı" adını verdikleri, sert, metamorfik kütlelerden oluşmuş bir peneplenle kaplıdır. Yüzü, dördüncü zaman buzullarının derin izlerini taşır (irili ufaklı pek çok göl çanağı, çok yerde ivintiler oluşturarak akan ırmaklar, buzul birikintileri). ABD'nin iç kısımlarını kaplayan çayırlar, burada da devam eder. Batıda, genç ve yüksek dağ sıralarıyla, bunlar arasında kalan yüksek platolar yer şekillerine egemendir. İklim, batı kıyılar dışında, kuvvetli karasal niteliktedir. Kutup dairesi dolayında ve Kuzey Buz Denizi kıyılarında tundra iklimi egemendir (7-8 ayın ortalama sıcaklığı 0 derecenin altındadır). Karasallığın en şiddetli olduğu orta kısımlarda, ocak ayı ortalaması -30°'ye kadar düşebilir. Doğal bitki örtüsünün en dikkat çeken yanı, geniş ülkenin yarıya yakın bölümünün ormanla örtülü oluşudur (çoğunluğu kozalaklılardan oluşur). Bu derece sert iklimli, Avrupa büyüklüğünde olduğu hâlde ancak 25.857.000 nüfuslu ıssız bir ülke olan Kanada, ekonomik gücü ve özellikle doğal kaynaklarının çeşitliliği ve potansiyeli bakımından dünyada en başta gelen devletlerden biridir (1992'de kişi başına düşen ulusal gelir 20320 ABD doları). Ekonominin her kesiminde ulaşılan üretim düzeyi, Kanada'yı dünyanın en zengin ülkelerinden biri yapmaya yetmektedir. 1981'de dışsatım hacmi 70 milyar dolar, dışalımı 66 milyar doları bulmuştur. Yıllık buğday üretimi, 15-20 milyon ton arasında oynar ve nüfusu az olduğundan büyük bölümünü satar (dünyanın başlıca buğday dışsatımcısıdır. Fakat sağladığı gelir öteki dışsatım malları yanında önemli değildir.). Orman ürünleriyle dünyanın en başta gelen ülkelerinden biridir: Özellikle kereste, kâğıt hamuru (1973'te 18,2 milyon ton), gazete kâğıdı (8,2 milyon ton) üretim ve dışsatımında dünyada birincidir. Ayrıca balıkçılık ve kürk hayvanı avcılığı büyük bir ekenomik değer taşır. Bütün bunlara karşın Kanada, özellikle II. Dünya Savaşı'ndan sonra oluşan gelişmelerle, bugün daha çok bir maden ve endüstri ülkesidir. Dünyada yeraltı kaynakları, Kanada kadar üretimi çeşitli ve yüksek ülke enderdir: Amyant, nikel, platin, uranyum, altın, çinko, bakır, kurşun, boksit, demir gibi madenlerin üretiminde dünyada birincilikle beşincilik arasında yer alır. Enerji üretimi: 1990'da madenkömürü üretimi 37,7, linyit 30,6, ham petrol 90 milyon ton ve doğal gaz 106 milyar m3'tü. Elektrik üretimine gelince, yine aynı yıl, %75'i hidrolik ve %3'ü nükleer olmak üzere 262 milyar kws.tır. Bu üretim 1990'da 480 milyar kws'e çıkmıştır. Endüstrinin hemen bütün kolları gelişmiştir. Örneğin çeşitli motorlu araçlar, dışsatımın değerce %20'sini oluşturur. Ancak Kanada sanayiinde, ABD sermayesinin tekeli söz konusudur. Karayollarının toplam uzunluğu 832.000 km.dir (2.765 km.si ekspres yol). Demiryollarının uzunluğuysa 120.000 (1985) km.dir. İki kıtaaşırı demiryolu, Atlas Okyanusu kıyılarını Pasifik kıyılarına bağlar (Canadian Pasific Railway). İç ulaşımda en büyük payı havayolları alır. Ayrıca Büyük Göller'den, kanal ve ırmaklardan da yararlanılır. Böylece iç sularda yapılan ticarî eşya ulaştırması, dünyanın birçok denizlerinde yapılan ulaştırmadan daha çoktur. Kolomb'un ilk gezilerinden sonra, İspanyollar Orta ve Güney Amerika'da büyük keşif ve fetih seferleri yaptıkları sırada, Kanada'nın Atlas Okyanusu kıyıları da İngiliz ve Fransız denizcileri tarafından tanınmaya başlandı. 1497'de Jean Cabot (İngiltere adına), 1524'te Verrazzano (Fransa adına), 1534-1535'te Fransız Jacques Cartier, 1608'de İngiliz Champlain, Kanada kıyılarında ilk araştırma gezilerini yaptılar ve bu kıyılarda ilk yerleşme girişimlerinde bulundular. 16. yüzyılın ortalarına doğru Fransızlar ve İngilizler, St. Lourent Halici çevresinde ilk kolonilerini kurdular. Bu tarihten başlayarak, Kanada'nın keşfedilen bölgelerindeki egemenlik, Fransa ve İngiltere arasında sürekli bir yarışma konusu durumuna geldi. 1763 yılına kadar Fransızlar daha güçlü ve etkili oldu. Fakat bu tarihten sonra, üstünlük İngilizlere geçmeye başladı. 1783'ten başlayarak, Kanada'ya göçler arttı; böylece ülkenin iç, batı ve kuzey kısımları yavaş yavaş nüfuslanmaya, örgütlenmeye başladı. 1837'den sonra da, Kanada'nın bugünkü koşullarını saptayan siyasal girişimler başladı. 1837'de, demokrat, halkçı ve reformist bir parti kuruldu. Bu partinin girişimleri sonunda, Britanya 1840'ta Yukarı ve Aşağı Kanada'nın birleşmesini kabul etti. 1864-1867 arasında da eyaletler birleştiler. 1867'de, Kanada Federal Devleti resmen kuruldu. Kanada, II. Dünya Savaşı'na katılmakla tarihinin tek savaşını tanımış oldu. Ülkenin üç büyük siyasal partisi Liberal Parti, İlerici Muhafazakâr Parti ve Yeni Demokratik Parti'dir. Kanada, Birleşmiş Milletler, NATO, OECD ve İngiliz Uluslar Topluluğu (Commonwealth) üyesidir. Ülke, 10 eyalet ve 2 bölgeden oluşan federal bir devlettir.
