Gürcistan
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Güney Kafkasya'da devlet. Kuzeyde Rusya Federasyonu, güneybatıda Türkiye, güneyde Ermenistan, batıda Karadeniz, doğu ve güneydoğuda Azerbeycan ile çevrilidir. Abhazya ve Acara Özerk Cumhuriyetleri ile, Güney Osetya Özerk Bölgesi Gürcistan'a bağlıdır. Büyük bölümü dağlık olan Gürcistan'ın kuzeyinde bir set gibi uzanan Büyük Kafkaslar ülkenin Rusya'yla doğal sınırını oluşturur. Doğuya doğru giderek yükselen bu dağlar üzerinde bir dizi doruk yer alır (Şhara 5.068 m.; Rustaveli 4.960 m.; Uşba 4.700 m). Sönmüş bir yanardağ olan Kazbek'in (Mkinvari) yüksekliği 5.033 metreyi bulur. Buzlarla kaplı bu dağların yamaçlarından birçok akarsu kaynaklanır: Karadeniz'e dörülen Gumista, Kelasuri, Kodori, Enguri ve Rioni, Kura Irmağı'nın kolları Aragvi ve Alazani: Gürcistan'ın batı kesiminde, Karadeniz kıyısında Kolhida Ovası yer alır. Enguri, Rioni ve Kodori ırmaklarının taşıdığı alüvyonlardan oluşan ova, ülkenin en verimli bölgelerindendir. Kolhida Ovası'nın doğusunda, güneydeki Küçük Kafkaslarla kuzeydeki Büyük Kafkasları birbirine bağlayan, aynı zamanda Karadeniz ve Hazar havzaları arasındaki su bölümü çizgisini oluşturan Mesheti ve Lihi dağları yer alır. Ülkenin güney'inde uzanan Küçük Kafkasların yüksekliği Didi Abuli'de 3.301 metreyi bulur. Gürcistan'ın doğusunu, Kura ve kollarının suladığı yüksek Kartli Ovası kaplar. Büyük Kafkaslar, kuzeyden gelen soğuk havayı engeller ve ülke Karadeniz'den gelen sıcak ve nemli hava kütlesinin etkisinde kalır. Gürcistan'ın batısında Akdeniz iklimi egemenken, doğuda nemlilik giderek azalır. Batıda 1.000- 2.000 mm. arasında değişen yıllık yağış miktarının, doğuda 400 mm'ye kadar düştüğü görülür. Gürcistan nüfusunun yaklaşık dörtte üçü Gürcülerden oluşur. Kendilerini Kartveli olarak adlandıran Gürcülerin, Sakartvelo dedikleri Gürcistan'da eskiden beri yaşadıkları kabul edilir. Gürcüler, Kafkasya'nın yerli halkları arasında köklü edebiyat geleneği ve ayrı alfabesi olan tek halktır. Gürcistan'da sayıca en büyük azınlıklar Ruslar, Ermeniler ve Azerîlerdir. Abhazlar, Osetler (çoğunluğu Güney Osetya'da veya tarihî İç Kartli bölgesinde yaşar) ve Ukraynalılar nüfusun küçük bir bölümünü oluşturur. Abhazya'nın nüfusunun yüzde 45'i Gürcüler, yüzde 17'si Abhazlar ve kalanı Ruslarla Ermenilerden, Acara'nın nüfusunun önemli bölümüyse Müslüman Gürcülerden oluşur. Gürcistan nüfusunun yaklaşık yüzde 23'ü başkent Tiflis'te yaşar. Diğer önemli şehirler Kutaysi, Sohumi, Batum, Rustavi, Poti ve Zugdidi'dir. Bir sanayi ve tarım ülkesi olan Gürcistan'ın alçak kesimlerinde turunçgiller, üzüm, çay ve tütün yetiştirilir. Ülkenin özellikle doğu kesimlerindeki kurak arazide sulu tarım yapılır, pamuk, buğday, çeltik ve arpa önemli yer tutar. Tarımın yanı sıra sığır ve koyun besiciliği, arıcılık, ipekböcekçiliği de yapılır. Gürcistan yeraltı kaynakları açısından da zengin sayılır. Manganez üretimi önemlidir. Ayrıca demir cevheri, arsenik, mermer, molibden, tungsten, cıva ve altın rezerveri vardır. Gürcistan şarapları ve madensularıyla da ünlüdür. Başlıca sanayi merkezleri Tiflis, Kutaysi ve Batum'dur. Makine, elektrikli gereçler, otomotiv, sunî gübre, gıda ve tekstil önemli sanayi kollarıdır. Tarih: Gürcistan'da Alt Paleolitik Çağ'dan beri insan topluluklarının yaşadığı bilinmektedir. M.Ö. 1000'lerden kalan Asur ve Urartu kaynaklarına göre ilk Gürcü kabileleri (Diaohiler veya Diaeniler), Gürcistan'ın güneybatısında ortaya çıktı. Bölgede kurulan ilk devlet, Karadeniz'in doğusunu denetim altında tutan Kolhis'di (Kolha). Yunan mitolojisine göre Kolhis, Argonotların vardığı efsanevî servet ülkesiydi. MÖ IV. yy'da Doğu Gürcistan'da İberya veya Kartli denen devlet kuruldu. MS 337'de Hıristiyanlığı kabul eden Gürcistan, birkaç yüzyıl boyunca Bizans ve İran arasında çekişme konusu oldu. Sonunda ülkenin batısındaki Lazika Krallığı Bizans'ın, doğudaki Kartli Krallığı İran'ın egemenliğine girdi. V. yy'da Kartli Kralı Vahtang Gorgasal, Gürcistan'a bağımsızlığını kazandırdı ve başkenti Tiflis'e taşıdı. VII. yy'da Arap orduları Gürcistan'ı işgal etti ve Tiflis'te bir emirlik kurdu. Arapların ülke topraklarından çıkarılmasından sonra Gürcistan toprakları krallıklar ve prensliklere bölündü. Bagratlılar soyundan gelen III. Bagrat 975'te tahta çıkarak ülkeyi birleştirdi ve "Sakartvelo" adı verilen devleti kurdu. Gürcistan, en parlak dönemini Kraliçe Tamara'nın hükümdarlığında (1184-1213) yaşadı; ülkenin sınırları o yıllarda Çerkezistan'dan Azerbaycan'a, Erzurum'dan Gence'ye uzanıyordu. Gürcistan, 1220'lerden başlayarak önce Harizmşahların, sonra da Moğalların saldırılarına uğradı. Sonraki yüzyıllarda Osmanlı ve İran ordularınca sürekli istilâ edildi. Osmanlılar, Gürcistan'ın doğusunu (Kartli ve Kaheti) ilhak ettiler (1801). 1864'e gelindiğinde ülkenin kalan toprakları da Rusların denetimine girmişti. XIX. yy'ın ikinci yarısında ulusal bağımsızlık hareketeri giderek önplana çıkarken, Rusların baskısı da arttı. Rus Devrimi'nden (1917) sonra Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan arasında bir Transkafkasya Federasyonu kurulduysa da kalıcı olmadı. Gürcistan 26 Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilân ederek Almanya'nın korumasına girdi. Rusya'nın da aralarında bulunduğu 22 ülke tarafından tanındı. Ancak 1921'de Kızıl Ordu tarafından işgal edilen ülkede Sovyet yönetimi kuruldu.
Gürcistan, 1922'de Transkafkasya Sovyet Federe Sosyalist Cumhuriyti'ne katıldı; 1936'da SSCB'nin bağımsız bir cumhuriyeti hâline geldi. 1980'lerde Gürcistan'da reform talepleri ve ayrılıkçı eğilimler güç kazandı. Zviad Gamsahurdia'nın devlet başkanlığına seçilmesinden sonra, ocak 1991'de yapılan referandumun ardından, nisan 1991'de bağımsızlık ilân edildi. Bu arada Abhazya ve Güney Osetya'da bağımsızlık talepleri nedeniyle çatışmalar başladı. Ocak 1992'de Gamsahurdia iktidardan uzaklaştırıldı. Parlamento işlevi gören Devlet Konseyi oluşturuldu ve konseyin başına SSCB'nin eski dışişleri bakanlarından Eduard Şevardnadze getirildi. Temmuzda Gürcistan BM'ye girdi. Ekimde 234 üyeli parlamento için seçimler yapıldı. Şevardnadze parlamento tarafından devlet başkanlığına seçildi. Abhazya ve Güney Osetya sorunları, ülkedeki durumun normale dönmesi, Gürcistanı ağır ekonomik, sosyal siyasî bunalımlara sürükledi. 1995 ve 1999'da yapılan seçimlerde Şevardnadze yine devlet başkanı seçildi.
