İpek

İpekböceği kozaları çözülerek çıkarılan ve sonradan iplik durumuna getirilip kumaş dokunan çok ince, parlak tel. İpekböceği, ipek elde etmek amacıyla ilk kez Çin'de yetiştirilmiştir. Daha sonra onlardan Hintliler öğrendiler. İ.S. 6. yüzyılda Çin'den getirilen ipekböceği yumurtalarıyla Bizans'ta ve sonra da Rum İmparatorluğu'nun başka bölgelerinde ipekböceği yetiştirilmeye başlandı. Böcek önce Yunanistan'a, oradan Sicilya'ya ve İtalya'ya, 8. yüzyılda da Batı Avrupaya geçti. İpek ipliğinin yapılışı birçok evreden geçer. Önce kozalar kaynar su dolu bir kazana doldurulup çalı süpürgesiyle vurularak ipeğin serbest ucu bulunur, sonra çırpılmış kozalar 90°C sıcaklıkta suyla dolu bakır bir tekneye geçirilir ve kozalardan çıkan iplikler tek bir tel hâlinde birleştirilir. Bu nedenle çözülecek koza sayısı, elde edilmek istenen telin kalınlığına göre ayarlanır. Bu teller ince bir haddeden geçirilerek birbirlerine yapışmaları sağlanır, çeşitli işlemlerle iyice kaynaştırılır, çıkrığa sarılarak çile hâline getirilir. Elde edilen bu ipliğe "ham ipek" denir. Buraya kadar yapılan işlemler de iplik çekme evresini oluşturur. Bundan sonra çıkrıkla bükme evresi gelir. Bu evrede ham ipek ipliği düzgün iplik hâline getirilir, pisliklerinden temizlenir ve direncini artırmak için gerekli büküm verilir. Elde edilen ipeğe "işlenmiş ipek" denir. Temizlenme derecesine göre çeşitli yumuşaklıkta ipekler elde edilir. İplikler son olarak kalınlaştırmak, ağırlığını artırmak ve dokunmasını kolaylaştırmak amacıyla başka bir maddeyle kaplanır. Bugün dünya ham ipek üretiminin %90'ını Uzak Doğu (Japonya, Çin, Kore, Çinhindi) sağlar. Avrupa'da üretim 19. yüzyılın sonundan beri sürekli gerilemiştir. İpek sanayii ise Japonya ve ABD'de gelişmiştir. Eskiden beri sınırlı olan ipek üretimi, çeyrek yüzyıldan beri yapay ve sentetik dokumaların rekabetiyle giderek gerilemektedir. Türkiye'de ipek dokumacılığının tarihi oldukça eskidir. 15. ve 18. yüzyıllar arasında Bursa, ipek dokumacılığında kalite açısından dünyada en önde geliyordu. 19. yüzyıldaki sanayi devrimi nedeniyle Bursa ipekçiliği eski önemini kaybetti.

MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi