Sakız Ağacı ( Pistacia lentiscus L.)
Sakız ağacı Familyası
Anacardiaceae (sakızağacıgiller)Cinsi
Pistacia Bilimsel Adı: Pistacia lentiscus.
Türkiye'de yetiştiği Akdeniz İklimin etkisi olduğu sahil kesiminin doğal maki bitkisidir.Özellikle batı Ege(Çeşme- Karaburun) arasında ve sakız adasında yoğun olarak yetişmektedir.Herdem yeşil formda sık dallı, çalı görünüşünde ve kışın yapraklarını dökmeyen yapıdadır. Gövdeleri dik ve silindir biçiminde olup, sağlamdır. Kabukları esmer renkli ve reçine kanalları ihtiva eder. Meyveleri ufak, yuvarlak ve kırmızımsı siyah renklidir. Kullanıldığı yerler Bitkinin dal ve gövdesinden, mastix adı verilen sakız elde edilir. Herdem yeşil olması ve toprağı örtmesi nedeni ile toprak erozyonunu da önlemektedir. Kökler 20-25 metre derinliğe kadar uzanabilir. Bu nedenle, kuraklığa dayanıklılığı incir ve zeytinden daha iyidir. Arazi yangını gibi kötü koşullarda bile kısa sürede kendini yeniler. Kıyı bölgelerinde tuza dayanıklıdır Yavaş gelişir ve 100 yıldan fazla yaşar 5 yaşından itibaren sakız salgılar. 15 yaşından itibaren bitki başına 1-1,5 kilo sakız verir. Bir kilo sakızın fiyatı kalitesine göre değişmektedir.
Çiftçiler Bitkiyi Nasıl Üretebilir
Çiftçiler bitkiyi tohumla, daldırma, çelikle ve aşı ile üretebilirler.Tohumdan fidan yetiştirmenin sakıncası, sakız randımanı düşük dişi bitkilerin de meydana gelmesidir Çelikle üretim, yeşil ve odunsu çelik şeklinde yapılabilir. Çitlembik, Antepfıstığı, menengiç ağaçlarına veya dişi sakız üzerine aşılanabilir. Aşılama; göz ve kalem aşı şeklinde uygulanır.
Bakım Işleri Nelerdir
Kapama bahçe tesisinde 4–5 m sıra arası ve sıra üzeri mesafeyle dikim yapmalıdır. Tek sıralı sınır dikiminde ise 3–4 m aralık yeterlidir.Sakız bitkisinde budama oldukça önemlidir. Zamansız budamalar elde edilen sakız miktarını azaltmaktadır. Her yıl, 15 Haziran'dan itibaren hafif budamalar yapılarak, gövde açılmalı ve güneş ışınlarının girmesi sağlanmalıdır. Gerektiğinde, toprak analizi sonucuna göre hayvan gübresi yanında, ticari gübreler de kullanılabilir.
Ne Zaman ve Nasıl Çizilir
Çeşme yöresinde ağaç gövdeleri 15 Haziran'da çizilmeye başlanır. Genç ve ince kabuklu gövde; Hummer adı verilen özel çizim aleti veya ucu inceltilmiş tornavida ile çizikler açılır , fazla derin olmamalı (odun kısmına geçmeden kabukta yapılır), 10-15 cm aralıklarla ve 4-5 cm uzunlukta yapılmalıdır. Yaşlı ve kalın kabuklu gövdenin Çizilmesi; normal tornavida ile kabuk hafifçe kaldırılarak yapılır. Bu işlem Ekim ayına kadar bir-iki ay ara ile iki kez tekrarlanır. İkinci çizimler çapraz yapılır. Aşırı çizimler bitkinin erken yaşlanmasına sebep olur. Gövde uygun bir şekilde çizildiğinde reçine kıvamında bir sıvı akar. Bu madde pıhtılaştığında sakız elde edilir. Başlangıçta donuk yeşil renkte olan sakız recinesi daha sonra sarı renk alır.Çizim öncesi ağacın dibi, taç izdüşümü içi düzeltilerek temizlenir ve zemin kireçli beyaz toprakla örtülür. Beyaz zemine dökülen sakız damlaları elle veya süpürge ile toplanır. Çiziklerdeki donmuş reçine ise özel spatula ile hasat edilir.
Doğadaki Sakız Bitkisinin Kazanılması
Çalı şeklinde ve toprak yüzeyine yatmaya eğilimli bitkilerin etek kısmı açılarak, 2 veya 3 gövde üzerinde ağaç formu gibi terbiye edilir.Bu şekilde yapılan uygulama sonucunda bitki ağaç formunda bir gelişime yönelicektir.
Maki formunda bitkilerin kazanılması oldukça önemli olup doğada bulunan bu türlerin tahrip edilmesi,keçilerin zarar vermesinin önüne geçilmesi gerekmektedir.
Toplanan Sakızlar Nasıl Temizlenir:
Her ağacın altına pekmez toprağı serilir.Elde edilen sakızlar; toz, toprak, taş gibi yabancı maddelerden temizlenir Sonra sakızlar, işine sabun tozu konmuş olan soğuk suda çalkalanır. Temiz suda durulanarak, bez üzerine kurutulmak üzere serilir Kuruyan sakızların üzerine yapışmış olan yabancı maddeler ufak çakı yardımı i!e temizlenir Temizleme sonrası, iriliklerine göre sakız damlaları boylarına ayrılırÇoğu zaman; üretilen 100 gram sakızın 11 gramı Pitta, 27 gramı Iri Gözyaşı, 62 gramı da Ufak Gözyaşı olmaktadır Elde edilen sakız, kalitesinin korunması için eksi 20 C'da muhafaza edilmelidir.
KULLANIM ALANLARI
Yüzyıllardır sakız, mide ağrılarının, ülserlerin ve mide ekşimesinin tedavisinde kullanılmaktadır. Cam,porselen, kemik, boynuz, ahşap ve metal sanat eserlerinde koruyucu kaplama cilası olarak kullanılmaktadır.
Damla sakız üretiminde büyük çoğunluğu alkollü ve alkolsüz içeceklerde aroma maddesi olarak tüketilmektedir. Sindirim kolaylaştırırcı, nefes yumuşatıcı ve nefes açıcı özellikleri vardır. İlaç kozmetik ve gıda sanayinde kullanılmakta yada çiğneme sakızı olarak değerlendirilmektedir.Fransa’ da bir yayında diş hekimlerinin sakızı diş çürümelerine karşı ve oral antiseptik olarak kullandıkları belirtilmiştir. Ayrıca, yine aynı yazı içinde tüm diş macunlarının ana bileşeni olarak sakız yağı ( mastic oil) içermesi gerektiğinden de bahsedilmiştir. Kısaca Sakız, yüzlerce yıldır sakız reçinesi ve sakız yağı şeklinde, ilaç, kozmetik, boya, gıda ve içki sanayinde kullanılmaktadır.
