Letonya (Letonca Latvija). Baltık Denizi kıyısında devlet. Kuzeyinde Estonya, güneyinde Litvanya yer alır. Batı Dvina'nın (Daugava) ve bu ırmağın döküldüğü geniş Riga Körfezi'nin iki yanında uzanan ülke toprakları, batıda Kurland (Kurzeme) Yarımadası'nı, doğuda Livonya (Vidzeme) ve Latgal tepelerini içine alır.Nemli ve yumuşak bir iklime sahip bu iki bölge alçaktır (en çok 312 m.) ve özellikle doğudaki Leton Çöküntüsü'nde, aralarına göllerin dağıldığı şişkin buzul yamaçlarından oluşur. Daha çok Kurland, Zemgale ve kuzeydoğuda yoğunlaşan karma ormanlar, toprakların yaklaşık % 40'ını kaplar.
Letonlar toplam nüfusun % 52'sini teşkil ederler.Üç Baltık ülkesinden, Rusça konuşan oranının en yüksek olduğu ülke Letonya'dır (Ruslar, Beyaz Ruslar ve Ukraynalılar toplam nüfusun % 42'sini oluşturur).Bu İslâv nüfus, kentsel ve sınaî bölgelerde büyük farkla çoğunluktadır (ülkenin ikinci büyük kenti Daugavpils'te nüfusun % 85'inden fazlası, Riga'da % 70'i). Tarım (ekilebilir toprakların % 65'i) tahıl, şekerpancarı, patates, sığır besiciliği ve ipek böcekçiliğiyle keten üretimine dayanır. Balıkçılık Liepaia, Ventspils ve Jurmala'da balıkçılık (yaklaşık 500 km'lik kıyı) gelişmiştir. Ülke yeraltı kaynakları bakımından yoksuldur; Kurland'da işletilmeyen petrol yatakları vardır. Dvina üzerinde hidroelektrik donanımlar, Riga'da da büyük bir termik santral bulunur. Sanayi (makine imalatı, tarıma dayalı sanayi, tersaneler, elektrikli aletler [radyo, ev aletleri, jeneratörler], tekstil, deri ve orman ürünleri, tarımsal gıda) başta Riga olmak üzere büyük merkezlerde toplanmıştır.
Letonya toprakları XII. yüzyıldan itibaren Hristiyanlaştırıldı ve ertesi yüzyılda Porte-Glaive Şövalyeleri tarafından fethedildi. Reform ülkeye XVI. yüzyılda girdi ve toprak mülkiyetinin Kilise'den Baltık baronlarına geçmesine yol açtı. Letonya, Polonya'nın, ardından da İsveç'in egemenliği altında kaldıktan sonra XVIII. yüzyılda Rusya'nın denetimine geçti. Ruslaştırma politikasına karşı direndi, I.Dünya Savaşı ve Bolşevik Devrimi'nden yararlanarak bağımsızlığını ilân etti (Kasım 1918). Sovyetler'in 1920'de tanıdıkları yeni devlet, toprakları köylülere geri verdi ve bir siyasî istikrarsızlık döneminden geçtikten sonra, 1934'ten itibaren toprak reformu yanlısı lider Ulmanis'in otoriter rejimi altında yaşadı.
Letonya, Haziran 1940'ta KızılOrdu tarafından istilâ edildi ve bir ay sonra SSCB'ye katıldı. 1941-1944 arasında Alman işgali altında kalan ülke, daha sonra yeniden Sovyet yönetimine girdi. 10 Ağustos 1991'de ülkenin bağımsızlığı ilân edildi.Letonya, SSCB'nin 6 Eylül'de bağımsızlığını tanımasının ardından 17 Eylül 1991'de Birleşmiş Milletler'e kabul edildi. 31 Ağustos 1994'te, son Rus birlikleri Letonya'dan çekildi. Uzun süre sözlü gelenekle sınırlı kalan Leton edebiyatı, ulusal uyanış döneminden (1850 sonrası) sonra atılıma geçti.Şair Mikelis Auseklis (1850-1879) ve romancı Reinis (1839-1920) ile Matiss Kaudzite (1848-1926) kardeşler gibi ulusal yazarlar, eserlerinde halk türkülerinden ve köylü yaşamından esinlendiler. "LetonGoethesi" lakabıyla anılan Janis Rainis (1865-1929) bu uyanışın en ünlü temsilcisi oldu. Janis Rainis, içinden Batı okullarının etkisindeki bireyci eğilimlerin geliştiği (Janis Poruks, 1871-1911; Janis Akuraters, 1876-1937; Karlis Skalbe, 1876-1945) toplumsal akımın simgesi oldu. 1918 sonrasının ünlü yazarları arasında, Letonya edebiyatındaki etkisini sürdüren natüralist romancı A. Uptis'i saymak gerekir. Ayrıca, modernist yazar Alexander Caks'ın (1902-1950) etkisinde kalan bir sürgün edebiyatı vardır.
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
