GAP ve Sanayi

GAP Master Planı, projenin gerçekleşmesiyle bölgenin "Tarıma Dayalı İhracat Merkezi" olmasını öngörmektedir. Bu doğrultuda gerçekleştirilecek yatırımlarla ortaya ¡ıkacak potansiyelin, özellikle sanayi ve hizmet sektöründe etkin bir şekilde değerlendirilmesi ve özel sektör yatırımlarının hızlandırılması ama¡lanmaktadır. GAP İdaresi tarafından 1992 yılında yürütülen "GAP Bölgesel Ulaşım ve Altyapı Geliştirme Çalışması" ile bölgedeki ekonomik gelişme ve bunun muhtemel coğrafi dağılımı belirlenmiş, bölgede hızlı gelişmesi beklenen 9 yörenin çevre düzeni planları yapılmış ve bunlarda GAP'ın yaratacağı sanayiler için yer ayrılmıştır. Beş il merkezinde kurulan ve GAP ile yaratılan iş ve yatırım ortamına katılacak bölge içi ve dışı yatırımcıları özendiren, bilgi ve danışmanlık hizmeti veren "GAP Girişimci Destekleme Yönlendirme Merkezleri" (GAPGİDEM) de faaliyetlerini sürdürmektedir. GAP bölgesinde son 34 yıl içerisinde gözlenen tarımsal üretim artışı, sanayileşme alanında dikkate değer bir canlanma yaratmıştır. Tamamlanan organize sanayi bölgeleri nin alan büyüklüğü bakımından Türkiye toplamı içindeki payı %11'e ulaşmıştır. Mevcut organize sanayi bölgelerinde 342 fabrika üretime geçmiş ve 34.400 kişiye iş imkanı sağlanmıştır. 1997 sonu itibariyle mevcut 18 küçük sanayi sitesindeki 5.514 işyerinde ise yaklaşık 33.000 kişi çalışmaktadır. Halen yapımı devam eden küçük sanayi siteleri tamamlandığında, istihdam kapasitesinin 60.000 kişiye ulaşacağı öngörülmektedir.

GAP ve Altyapı

GAP çerçevesinde kentsel altyapı çalışmalarına da büyük önem verilmektedir. GAP İdaresi tarafından gerçekleştirilen "GAP Bölgesel Ulaşım ve Altyapı Çalışması" ile bölge için oluşturulan geniş proje stoğunun yanı sıra, aynı çalışmada öngörülen "GAP Uluslararası Havalimanı"nın mühendislik tasarıları ve fizibilite ¡alışmaları, ABDTicaret Kalkınma Ajansı'ndan sağlanan hibe ile gerçekleştirilmiştir. GAP Uluslararası Havalimanı inşaatına, Ulaştırma Bakanlığı tarafından Mayıs 1998'de başlanmıştır.
GAP İdaresi 1993-1998 (I. yarıyıl) yılları arasında bölgedeki 38 belediyenin imar planını yaptırmış ve onaylamıştır. 5 belediyenin ise imar planı çalışmaları sürmektedir. Ayrıca, 34 bin hektarın üzerinde alanın, halihazır harita alımı çalışması da tamamlanmıştır.

GAP'ın Sosyal Yönü

Proje bölgesi ile Türkiye'nin daha gelişmiş bölgeleri arasındaki farkı ortadan kaldırmayı ve dengeli bir gelişmeye katkıda bulunmayı ama¡layan GAP'ın başarısı, büyük öl¡üde uygulandığı alandaki toplumun iyi tanınması ve halkın projeye katılım ve desteğine bağlıdır. Bu nedenle sosyal araştırmalar ve bunlara dayalı uygulamalar, GAP'ın en önemli bileşeni durumundadır. Nitekim, yapılan "Toplumsal Değişme Eğilimleri", "Nüfus Hareketleri", "Kadının Statüsü ve Kalkınma Sürecine Entegrasyonu", "Baraj Göl Aynasında Kalacak Yerleşimlerin ıstihdam ve Yeniden Yerleştirme Sorunları" gibi araştırmaları takiben, uygulama sürecine halkın katılımını sağlayarak, sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirmek üzere "GAP Sosyal Eylem Planı" hazırlanmıştır. Planın belirlediği politika ve hedefler doğrultusunda GAP İdaresi, 1995 yılından itibaren bölgede kadın nüfusun geliştirilmesine ve eğitimine yönelik "Çok Amaçlı Toplum Merkezleri" (´ATOM) oluşturmaktadır. Bu merkezlerin yaygınlaştırılmasında, çeşitli kamu kuruluşlarının yanı sıra hükümet dışı kuruluşlar ve UNICEF gibi uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapılmaktadır. 1998 yılı sonu itibariyle sayıları 21'e ulaşan ´ATOM'lar aracılığı ile bugüne kadar 15.000 kadına ula şılmıştır. Sosyal Eylem Planı doğrultusunda bölgede yapımına başlanan Birecik Baraj Gölü'nden etkilenecek yerleşimlerin nüfusunun yeniden yerleştirilmesi çalışmaları da katılımcı bir anlayışla devam etmektedir.

Uluslararası Platformlarda GAP

Toplam yatırım tutarı yaklaşık 32 milyar ABD doları olan GAP'a, 1997 yılı sonuna kadar yapılan 12.8 milyar ABD doları eşdeğerindeki harcamanın büyük bir bölümü ulusal kaynaklardan karşılanmıştır. Ancak GAP, "insan" boyutu ve "sürdürülebilirlik" kavramı ile birlikte anılmaya başlayan bir bölgesel kalkınma projesi olarak örnek duruma ulaşmış, bu boyutlarıyla dış basın ve uluslararası forumlarda geniş bir şekilde yer almaya ve olumlu yankılar uyandırmaya başlamıştır. Böylece başlangıçta GAP konusunda "çekimser" bir tutum sergileyen uluslararası toplum artık bu proje ile ilgilenir ve daha da ötesi, işbirliği içinde olmaya özenir duruma gelmiştir.
Dünyadaki kalkınma yaklaşımına ilişkin gelişmelerin de önüne ge¡erek "sürdürülebilir insani kalkınma" doğrultusundaki uygulamaları ile uluslararası platformlarda örnek gösterilmeye başlanan GAP kapsamında, işbirliği içerisinde bulunulan uluslararası kuruluşlar ve yabancı ülkeler şunlardır:

• Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
• Dünya Bankası (IBRD)
• Avrupa Birliği (EU)
• Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)
• Dünya Su Konseyi (WWC)
• İsrail Tarım ve Kırsal Kalkınma Bakanlığı Uluslararası
• Tarımsal Kalkınma İşbirliği Merkezi (CINADCO) ve İsrail Dışişleri Bakanlığı Uluslararası ışbirliği Merkezi (MASHAV)
• Kurak Alanlarda Tarımsal Araştırma Uluslararası Merkezi (ICARDA

Özellikle Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile birlikte yapılan "GAP'ta Sürdürülebilir Kalkınma Programı" proje paketinin yürürlüğe girdiği 1997 yılı, uluslararası kuruluşların projeye doğrudan katkılarının yoğunlaşmasının başlangıcı olmuştur. Başta ABD, Kanada, İsrail, Fransa ve bazı Avrupa ülkeleri ile Dünya Bankası olmak üzere, diğer uluslararası kuruluşlar, bazı yabancı fon ve kredi kuruluşları da GAP'a finansal katkı sağlamışlardır. Yine bu kapsamda GAP idaresi, bazı önemli projelerin gerçekleştirilmesinde kullanılmak üzere aşağıda belirtilen yabancı finans kuruluşlarından yaklaşık 2.9 milyon ABD dolarına eşdeğer miktarda hibe finansman temin etmek imkanına sahip olmuştur.

• Amerika Birleşik Devletleri Ticaret ve Kalkınma Ajansı (US TDA)
• Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Sağlık Enstitüsü (US NHI)
• Kanada Uluslararası Kalkınma Ajansı (CIDA)
• Fransa Hükümeti
• Birleşmiş Milletler ¡ocuklara Yardım Fonu (UNICEF)
• NAAN ve NETAFIM (ısrail Firmaları)
• Filtration Ltd. (ısrail Firması)
• S. Smith & Sons Ltd ve Wingfield Micro Irrigation (Avustralya)
• Dünya Bankası (IBRD)

GAP'ta Ulaşılan Son Nokta

1998 yılı sonu itibariyle GAP'ın nakdi ger¡ekleşme oranı %42.8 düzeyine ulaşmıştır. Enerji projelerinde %75, sulama projelerinde %11.9, sosyal sektörlerde ise %55 oranında nakdi gerçekleşme sağlanmıştır. Böylece, 2010 yılında tamamlanması öngörülen projenin, gerek bölge ve gerekse ülke ekonomisine katkısı daha şimdiden büyük boyutlara ulaşmıştır.

1997 yılı i¡inde GAP, Türkiye'nin toplam hidroelektrik enerji üretiminin %48.7'lik bölümünü sağlamıştır. Tamamlanan Karakaya ve Atatürk Barajları'ndan sağlanan hidroelektrik enerjisi üretimi, 1998 yılı sonu itibariyle toplam 145.6 milyar kilowatsaate ulaşmıştır. Bu üretimi alternatif enerji kaynakları cinsinden ifade etmek gerekirse, her iki barajdan sağlanan elektrik üretimi yaklaşık 36.4 milyon ton fuel oil veya 28.1 milyar metreküp doğal gaza eşit bir değer oluşturmaktadır. Sağlanan enerjinin parasal değeri ise yaklaşık 8.7 milyar ABD dolarıdır.
Atatürk Baraj Gölü'nde biriken suyu Şanlıurfa-Harran Ovası'na ulaştıran ve dünyanın sulama amaçlı en uzun tüneli olan Şanlıurfa Tüneli tamamlanmış olup, 1995 yılı Nisan ayından itibaren bu tünel vasıtasıyla Harran Ovası'nda 60.000 hektarlık bir alan sulanmaya başlanmıştır. Harran Ovası özelinde sulama öncesinde 31.5 milyon dolar/yıl olan gayrisafi tarımsal gelir, 1998 yılı sonu itibariyle 121 milyon dolar/yıla çıkmıştır.
GAP genelinde 1999 yılı itibariyle sulamaya a¡ılan toplam alan ise 200.080 hektara ulaşmış ve bölgenin tarımsal üretiminde "patlama" olarak nitelendirilebilecek artışlar sağlanmıştır. Nitekim, GAP bölgesinde son üç yılın pamuk üretimi, Türkiye toplam üretiminin üçte birini oluşturmuştur.