Bireysel Farklılıklar
Bireysel farklılıklar çeşitli kişisel özellikleri ifade etmektedir. Bireysel farklılık deyince akla gelen zeka, yetenekler, kişilik özellikleri, bilişsel sitiller gibi özelliklerdir.
Zeka
Piaget, zihin gelişimi üzerine dururken, öncelikle zekanın tanımlanması gerektiğini düşünmüş ve bir zeka tanımı geliştirmiştir. Zekanın tanımı psikologların uzun zamandır uğraştıkları konuların başında gelir. Psikologlar henüz zekanın ne olduğunu konusunda uzlaşabilmiş değillerdir.
Zeka çalışmaları Spearman'm zekanın tek faktörden oluştuğu düşüncesine kadar geri götürülebilir. Spearman 19201 i yıllarda zekanın g faktörü adını verdiği bir genel faktör ve bazı alt yeteneklerden oluştuğunu öne sürmüştür. Ancak onu eleşti¬renler, birkaç zihinsel yetenek olduğu konusunda odaklanmış¬lardır. Thorndike 1930'lu yıllarda bir takım zihinsel yetenekler belirlemiştir: sözel kavrama, hafıza, muhakeme, uzay ilişkilerini görselleştirıne yeteneği, sayısal yetenek, sözel akıcılık, algısal hız.
Küp kuramı
Thorndike'dan 30 yıl kadar sonra, 1960'lı yıllarda Guilford zekanın üç temel kategorisinin bulunduğunu öne sür¬müştür: zihinsel işlemler (düşünme süreçleri), içerik (düşündü¬ğümüz şeyler) ve ürün (düşünmemizin sonunda ortaya çıkan şey). Zihinsel işlemler biliş (eski bilgiyi tanıma ve yenisini keşfetme) ıraksak düşünme (sadece b bir tek çözümün bulunduğu yerler) yakınsak düşünme (birçok cevabın uygun olabildiği yerler), değerlendirme (ne kadar iyi, doğru, uygun olduğu ile ilgili kararlar) ve hafıza olmak üzere beş farklı altkategoriye ayrılmaktadır. İçerik ise görsel figürler, kelime anlamları, sem¬boller ve davranışlar olarak dört alt kategoriden oluşmaktadır. Ürünler de altı altkategoridir: birimler, sınıflar, ilişkiler, sistem¬ler, dönüşümler, uygulamalar. Altı ürünün dört nesneyi beş iş¬leme tabi tutması (6x4x5) J20 farklı yeteneği ortaya koymakta¬dır. Yani, bir sınıfın sembollerini bilebilir, bir ilişkinin davranış olarak ifadesini yakınsak düşünebilirsiniz. Genellikle Guilford'un modeli eni 6, boyu 4, yüksekliği 5 birim (küp) olan bir küp şeklinde gösterilir ve küp kuramı denir.
Çoklu zeka kuramı
Gardner'in çoklu zeka kuramı 1980'1İ yılların başlarında ortaya atılmıştır. Gardner'e göre bir tek zeka yerine birçok yete¬nekten, başka bir ifadeyle zeka alanından söz edilebilir. Gardner yedi farklı zeka alanı olduğunu öne sürmüştür: bedensel-kinestetik zeka, kişilerarası-sosyal zeka, benlik bilgisi (kişiye dönük zeka), mantıksal-matematiksel zeka, müzik-ritmik zeka, sözel-dilbilimsel zeka, görsel-uzaysal zeka. (Gardner daha sonra 8. zeka alanı olarak doğacı zekadan söz etmiştir.)
Bedensel-kinestetik zeka
Kişinin bedeninin farkında olması ve fiziksel hareketler-deki ustalığı ifade eder. Bedensel hareketleri denetleyen, beynin motor korteksiyle bağlantılanchrıhr. Çeşitli sporlar, dans, dra¬ma ve egzersizlerle geliştirilebilir. Sporcuların bu zekada üstün oldukları kabul edilir.
İlgili davranışlar:
• Bedensel hareketlerini kontrol edebilir,
• Sportif çalışmalarda başarılıdır,
• Bedensel etkinlikler yoluyla bedeninin farkındadır.
• Yüz-beden ifade yollarını ustalıkla kullanabilir,
• El-parmak koordinasyonunda beceriklidir.
Kişilerarası-sosyal zeka
Bu zeka türü daha çok iki kişi arasındaki ilişkide ve ile¬tişimde ortaya çıkar. Etkili konuşma, etkili dinleme, birlikte çalışma gibi etkinlikleri kapsar. Bu zeka türüne sahip olan kişi ilanının duygularını d-oğru teşhis edebilir, özellikle kişile-.ınan içindeki ve birbirleri arasındaki farklılık ve benzer¬liklerine karşı duyarlıdır. Öğretmen, pazarlamacı, terapist gibi meslekler bu tür zekanın yoğun olarak kullanıldığı meslekler¬dir.
İlgili davranışlar:
• Sözlü ve sözsüz iletişimde beceriklidir,
• Sosyal ortamlarda bulunmayı sever. 0 Arkadaşlarıyla iyi geçinir.
• Başkalarının davranışlarının ardındaki niyetleri farkeder,
• Grupta canlılık ve hareket getirir,
• Başkalarıyla işbirliği içinde çalışabilir.
Benlik bilgisi
Kişinin kendini tanıması, içsel durumlarının farkında olması, kendisi ile ilgili düşünceleri ve metakognisyonlar (na¬sıl düşündüğünü düşünme), manevi duyguların farklılığı gibi özellikleri içerir. Bu zekaya sahip kişiler kendilerini nes¬nel bir şekilde değerlendirebilir ve denetleyebilirler. Kendinin, vaııi ne olduğunun, ne yaptığının, ne istediğinin, ne yapması gerektiğinin farkındadır.
İlgili davranışlar:
• Bir konu üzerinde yoğunlaşabilir, ONeyi nasıl yaptığının farkındadır,
• Farklı duygularının farkıdadır ve farklı şekillerde ifa¬de edebilir,
• Derin düşünme becerilerine sahiptir,
• Kendine güvenir,
• Kendi özelliklerinin farkındadır.
Mantıksal-matematiksel zeka
Bilimsel düşünme kavramıyla sıklıkla ifade edilmek is¬tenen budur. Tümevarım ve tümdengelim yoluyla çıkarsama¬larda bulunabilmeyi, sayı ve kavramları ustaca kullanabilmeyi ve neden-sonuç ilişkilerine duyarlı olmayı ifade eder.
İlgili davranışlar:
• Soyut modelleri tanıyabilir,
• Tümevarım ve tümdengelim yöntemlerini kullanabi¬lir, İlişki ve bağlantıları kolayca
