Siyah çeneli yunus (Lagenorhynchus australis)

Siyah çeneli yunus (Lagenorhynchus australis) ya da Peale yunusu, yunusgiller (Delphinidae) familyasından Lagenorhynchus cinsindeki altı yunus türünden biridir. Bu küçük yunus türü Güney Amerika'nın en güneyinde yer alan Ateş Toprakları'nın çevresindeki sularda yaşar.

Sınıflandırma
Geleneksel olarak Lagenorhynchus cinsi içinde sınıflandırılsalar da son zamanlarda yapılan moleküler analizler siyah çeneli yunusun aslında Cephalorhynchus cinsinde yeralan yunuslar ile daha yakın akraba olduğunu göstermektedir. Eğer bu doğruysa bu yunus türü ya Cephalorhynchus cinsine geçirilmeli ya da kendi cinsi altında sınıflandırılmalıdır. Bu yunus türü için (ve ayrıca Pasifik beyaz yanlı yunusu ile Gölgeli yunus için de) Sagmatias diye yeni bir cins önerilmiştir.[1] Siyah çeneli yunusu Cephalorhynchus cinsi altında sınıflandırmak için bazı morfolojik ve davranışsal özellikler vardır. Schevill & Watkins'e (1971) göre siyah çeneli yunus ve Cephalorhynchus cinsi yunuslar ıslık çalmayan tek yunus türleridir. Ayrıca siyah çeneli yunus diğer Cephalorhynchus yunus türleri ile göğüs yüzgeçlerinin arkasında yeralan beyaz "koltukaltı" bölgeye sahiptir.

Özellikleri
Doğuşta boyları 1 m. olan siyah çeneli yunuslar erişkin olduklarında 2,1 m'ye ulaşırlar. Yetişkin ağırlıkları da 115 kg. cıvarındadır. Koyu gri bir yüze ve çeneye sahiptirler. Sırtlarının büyük bir kısmı siyahtır ve sırtlarının her iki yanında gittikçe kalınlaşan beyaz bir çizgi bulunur. Karınları beyazdır. Her iki ön yüzgeçlerinin arkasında da beyazlık bulunur. Bunlara "koltukaltı" adı verilir. Yanları da ön yüzgeçlerin arkasından başlayarak beyaz-gri renktedir. Sırt yüzgeçleri bu boyutta bir yunus için oldukça büyüktür ve eğri biçimlidir. Ön yüzgeçleri küçük ve uçları belirgindir. Kuyruklarının uçları da belirginidir ve tam ortasında bir çentik bulunur. Bu yunus türü uzaktan bakıldığında Gölgeli yunus ile karıştırılabilir.

Nüfus ve dağılımı
Siyah çeneli yunus Güney Amerika'nın güney kıyısularına endemik bir türdür. Pasifik kıyısında en kuzeyde 38° S enleminde bulunan Şili'nin Valdivia Nehri yakınlarında görülmüşlerdir. Atlantik kıyısında genellikle 44° S enleminde Arjantin'in San Jorge Körfezi'nde görülürler. En güney noktası olarak 60° S enleminde, Drake Boğazı'nda görülürler.
Genellikle hızlı akıntıların olduğu ya da koylar gibi kıyıya yakın güvenli yerlerde gözlemlenirler.
Toplam nüfus bilinmese de bölgesel olarak sık rastlanan bir tür olduğu düşünülmektedir.

Davranış özellikleri
Siyah çeneli yunus 5 ile 20 birey arasında küçük gruplar halinde yaşarlar. Yaz ve sonbahar aylarında nadiren de olsa 100 bireye varan büyük gruplar halinde rastlanmışlardır. Gruplar tipik olarak kıyıya paralel bir hat boyunca hareket ederler. Genellikle yavaş yüzseler de bazen hareketli davranışlar da sergileyebilirler.

Korunma durumu
Siyah çeneli yunusun yalnızca küçük alanlarda hareket etmesi ve kıyıya yakın durması insanoğlunun üzerindeki etkilerine açık kalmasına neden olmuştur. Şilili balıkçılar 1970'ler ve 80'lerde yengeç yemi olması için binlerce siyah çeneli yunus öldürmüştür. Bu davranıştan yavaş yavaş vazgeçilmiş olsa da yasadışı sayılmamıştır.
Arjantin'de balıkağlarına takılıp ölen siyah çeneli yunuslar olduğu bildirilmiştir ama bunun yaygınlığı bilinmemektedir. Whale and Dolphin Conservation Society (Balina ve Yunus Koruma Derneği) gibi koruma grupları bu tür hakkında daha detaylı araştırma yapılmasını istemektedir.

Kum Saati Yunusu (Lagenorhynchus cruciger)

Kum saati yunusu (Lagenorhynchus cruciger), yunusgiller (Delphinidae) familyasından Lagenorhynchus cinsindeki altı yunus türünden biridir. Bu küçük yunus türü Antarktika ve çevresindeki sularda yaşar.
Tarihsel olarak bu yunus türü çok az görülmüştür. Yeni bir tür olarak ilk defa 1820 yılında Güney Pasifik'te yapılan bir çizimden 1824 yılında Quoy ve Galmard tarafından tanımlanmıştır. Balinalar takımından yalnızca göz ile yapılan gözlemler sonucu ayrı bir tür olarak kabul edilen ilk türdür. Gerçekten de Güney okyanus sularında yıllarca yapılan avlanmaya rağmen 1960'lara gelindiğinde yalnızca üç örnek biliminsanlarının eline geçebilmiştir. Şu anda bile yalnızca altı tam ve 14 tam olmayan örnek incelenebilmiştir. Daha da fazla 4 kıyıya vurma olayından ve normalde gemilerin gitmediği sularda yapılan araştırmalardan elde edilebilmiştir.
Geleneksel olarak Lagenorhynchus cinsinde sınıflandırılan bu yunus türünün, son yapılan genetik araştırmalar sonucu aslında Cephalorhynchus cinsi ile daha yakın akraba olduğunu göstermiştir.

Özellikleri
Kum saati yunusu siyah ve beyaz renklidir ve bu nedenle balinacılar arasında "deniz ineği" diye adlandırılır. Yunusun her iki yanında öne doğru, çenenin üzerinde, gözlerde ve ön yüzgeçlerde, arka kısmında beyaz lekeler bulunur. Ön ve arkadaki beyaz lekeler ince bir beyaz çizgiyle birleşir ve bu beyazlık kaba bir kum saati şekli oluşturur. Yunusun bilimsel adı olan Latince cruciger "haç taşıyan" anlamına gelir. Bu ad yunusa yukarıdan bakıldığında koyu renkli bölgelerin kabaca bir Malta haçına benzemesinden kaynaklanmıştır.
Yaşama alanında bu yunus kolayca tanımlanabilir. Güney denizlerinde yalnızca Güney gerçek balina yunusu benzer boyutlardadır. Gerçek balina yunuslarının sırt yüzgeci yoktur dolayısıyla da bu iki yunus türü birbirinden kolaylıkla ayırtedilebilir. Sırt yüzgeci yunustan yunusa farklılık gösterir ama genel olarak uzun ve eğiktir. Daha yaşlı bireylerde bu eğiklik belirginleşir.
Tam büyümüş erişkinler yaklaşık 1,8 m boyunda ve 90 – 120 kg. ağırlığındadır. Erkek bireyler dişi bireylerden biraz daha küçük ve daha açık renklidir.

Nüfus ve dağılımı
Yaşam alanı Antarktika buz çizgisi ile 45° Güney enlemi arasında kutup çevresindedir. Güney Atlantik Okyanusu'nda 36° Güney ve Pasifik'te Şili, Valparaiso yakınlarında 33° Güney enlemleri görüldükleri en kuzey yerlerdir. En sık görüldükleri yerler, Yeni Zelanda'nın güneyinde Güney Shetland Adaları ile Arjantin'de Ateş Toprakları'nın açığıdır. Bir araştırma sonucunda günümüzde en az 140.000 kum saati yunusunun yaşadığı tahmin edilmiştir.

Davranış özellikleri
Kum saati yunusları 5 - 10 bireylik gruplar hâlinde hareket ederler. Uluslararası Balinacılık Kurulu'nun bir çalışması 60 bireylik bir grup ile karşılaşıldığını belirtir. Genellikle oluklu balinalar ile görülürler.
İncelenen birkaç örneğin midesinde çeşitli kalamar ve küçük balık bulunmuştur.

Gölgeli yunus (Lagenorhynchus obscurus)

yunusgiller (Delphinidae) familyasından Lagenorhynchus cinsindeki altı yunus türünden biri. Güney Yarımküre'nin kıyısularında yaşayan gölgeli yunus oldukça akrobatiktir ve insanlara sokulmayı çok sever. İlk olarak 1828'de John Edward Gray tarafından tanımlanmıştır. Pasifik beyaz yanlı yunusu ile genetik açıdan çok yakından akrabadır ancak günümüzde geçerli olan bilimsel görüşlere göre ayrı türler olarak sınıflandırılmışlardır.

Özellikleri
Gölgeli yunus, diğer yunuslarla kıyaslandığında boyut olarak küçük ile orta arasında sınıflandırılabilir. Değişik popülasyonlar arasında boyutlar açısından önemli farklar görülmektedir. En büyük gölgeli yunuslarla Peru açıklarında karşılaşılmıştır. Buradaki yunusların boyu 2,10 m.'ye, ağırlığı da 100 kg.'a ulaşmıştır. Yunusun sırtı koyu gri ya da siyahtır ve sırt yüzgeci belirgin bir şekilde iki renklidir. Sırt yüzgecinin ön kısmı siyahtır ve arkaya doğru daha açık renkte grimsi beyaza doğru değişir. Gölgeli yunusların ön taraflarında uzun açık gri renkli bir bölge bulunur ve bu bölge kısa, koyu gri ağızlarına kadar uzanır. Boğazları ve karınları beyaz renklidir. Sırt yüzgeçlerinden kuyruklarına doğru uzanan iki beyaz çizgi bulunur. Beyaz alanların arasında yer alan, kendine özgü diken şeklindeki koyu renkli bölge bu yunus türünün kolayca tanınmasını sağlar. Bunun dışında, gölgeli yunuslar denizde iken diğer yunus türleri ile karıştırılabilirler.

Nüfus ve dağılımı
Gölgeli yunusların sayısı bilinmemektedir ancak otoriteler türün hayatta kalması için şu anda endişe duymamaktadırlar. Gölgeli yunus, Şili, Arjantin, Malvinas Adaları, Namibya ve Güney Afrika'nın batı kıyıları ile Yeni Zelanda'nın tüm çevresindeki kıyısularında yaşar. Ayrıca Tazmanya, New South Wales ve Güney Atlantik Okyanusu'nda bulunan bazı küçük adaların çevresinde de gölgeli yunus popülasyonları bulunmaktadır. Patagonya açıklarında 1990'ların ortasında havadan yapılan bir araştırma sonucunda bu bölgede 7.000'den fazla gölgeli yunusa rastlanmıştır. Gölgeli yunuslar çok uzun mesafeler yüzebilmektedir, örneğin bir yunusun 1.440 km gittiği tespit edilmiştir ancak belirli bir göç yapmamaktadırlar.