Mecaz Nedir ? (Özet) :
Bir ilgi veya benzetme sonucu gerçek anlamından başka anlamda kullanılan söze mecaz, oluşan anlama da mecaz anlam denir.
Mecaz Anlam Nedir ? (Detay) :
Bir sözcüğün gerçek anlamından bütünüyle uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir. Başka bir deyişle bir kelimenin, gerçek anlamı dışında, başka bir kelimenin yerine kullanılması sonucu ortaya çıkan anlamdır. Bu kullanımda anlatımı renklendirmek ve kuvvetlendirmek esastır. Mecaz anlamda iki kelime bir yönüyle benzerlik ilgisi kurularak birbirine benzetilmiştir.
Kullanım Amacı:
Anlatımı daha etkili kılmak ve söze canlılık kazandırmak amacıyla yapılır. Mecaz, söze güzellik, güçlülük, canlılık, zarafet, derinlik ve genişlik vermek için kullanılır.
Mecaz Anlam Örnekleri: - Bu konuyu bir daha açmayacağım.
- İşsizlik sorunu hükümeti terletecek.
- Derdim çoktur, hangisine yanayım.
- Doktora boş gözlerle bakıyordu.
- Bu şarkıya bayılıyorum.
- Tatlı sözlerle babasının gönlünü aldı.
- Yakında savaş patlayacak.
- Hepimiz onun hafif biri olduğunu biliyorduk.
- İnce işlere aklım pek ermiyor.
- Kitapları taşırken kolum koptu.
- İlk damlalardan sonra yağmur birden coştu.
- Bu söze gençlerden biri ince bir karşılık verdi.
- Onun pişkinliğine bir anlam veremedik.
- Cesaretinin kırılmasına sen sebep oldun.
Mecaz anlamlar, benzetme ve ilgi yollarıyla yapılır. Benzetme yoluyla yapılanlardan biri istiaredir. İstiare açık ve kapalı olmak üzere ikiye ayrılır. Edebiyat dersinde söz sanatları arasında incelenir. Eğretileme ve deyim aktarması da denir.
“Kurban olam, kurban olam
Beşikte yatan kuzuya” (açık istiare)
“Tekerlekler yollara bir şeyle anlatıyor.” (kapalı istiare)
İlgi yoluyla yapılanlara ad aktarması denir. Ad aktarmasında benzetme amacı olmaz. İç-dış, parça-bütün, neden-sonuç, sanatçı-yapıt, yer-insan, yer-olay gibi ilgiler vardır. Aşağıdaki cümleler ad aktarmasına örnektir. (ad aktarması ayrıca mecaz-ı mürsel adıyla söz sanatlarında da işlenir.)
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı hilâl
Saçını kestir demedim mi?
Bereket yağıyor; çiftçinin yüzü gülecek.
Ayağını çıkarmadan girebilirsin.
Bu olaylara Ankara sessiz kalıyor.
Orhan Veli’yi okur musun?
Gerçek Anlam: Gerçek Anlam = Temel Anlam
Kelimelerin taşıdıkları ilk ve genel anlama gerçek anlam denir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır. Kelimenin gerçek anlamı, herkesçe bilinen yaygın anlamıdır. Buna "temel anlam" da denir.
Meselâ, “ağız” dendiğinde akla ilk gelen, organ adıdır. “göz” kelimesi de öyle.
Gerçek Anlam Örnekleri: - Soğuktan su boruları patlamış.
- Ayağında eski bir spor ayakkabı var.
- Biraz sonra toprak bir yola girdik.
- Kanadı kırık bir martı gördüm.
- Soğuk sudan boğazı şişmişti.
- Yataktan kalkarken başımı duvara çarptım.
- Dün gece erken yattım.
- Sıcak çorbayı içince rahatladım.
- Dolaptan temiz elbiselerini çıkardı.
- Ahmet’in burnu iyi koku alır.
- Ağzında yaralar oluşmuştu.
- Elini hırsla masaya vurdu.
- İri hantal gövdesini zorlukla sürüklüyor gibiydi.
- Gölün kıyılarını yapraksız, bodur ağaçlar kuşatmıştı.
