Kimya
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Maddelerin yapısı, bileşimi, özellikleri, değişimleri ve dönüşümlerini ele alan bilim dalı. Modern anlamda kimya, elementleri ve bileşikleri, bunları oluşturan atom ve molekülleri ve elementlerle bileşikler arasındaki tepkimeleri ele alır. Kimya beş ana bölüme ayrılabilir. Organik kimya, karbon bileşiklerini inceler. İnorganik kimya, karbon dışında kalan tüm elementleri ve bileşiklerini inceler. Kimyasal analiz, bir numunedeki bileşenlerin cinsini ve miktarını belirler. Biyokimya, biyolojik sistemlerdeki karmaşık organik bileşiklerle ilgilenir. Fizikokimya ise öteki dalların temelini oluşturarak maddelerin fiziksel özelliklerini de ele alır ve bunun için gerekli kuramsal araçları sağlar.
Jeokimya ve metalurji, kimyayı yakından ilgilendiren bilim dallarıdır. Uygulamalı kimya çok eski bir geçmişe sahiptir. Mezopotamya'da metal ve alaşımlarının kullanıldığı, giderek çeşitli boya ve cam üretiminin de yapıldığı bilinmektedir. Klasik Yunan bilimi, uygulamadan çok kuramsal yönde gelişti. Maddenin atomlardan oluştuğu fikri bu sırada ortaya çıktıysa da gerçekliğinin kabul edilmesi için 2000 yıl geçmesi gerekti. Helenistik çağda simyacılar yeni bir uygulamalı kimya dönemini başlattılar. İlk simyacılar Aristoteles'in fizik kuramını pratiğe dökmeye çalıştılar. Orta Çağ boyunca simya, kimya bilimine egemen oldu. Yine de, alkolün damıtılması, nitrik ve sülfürik asitlerin elde edilmesi gibi önemli adımlar atıldı. Kimya kuramı ise hâlâ ilkeldi. Uygulayıcılar reçetelerini bulanık, mistik anlatımlarla gizliyorlardı.
16. yüzyılda Georgius Agricola'nın metalurji işlemleriyle ilgili yazıları ve kimyanın tedavideki önemini vurgulayan Paracelsus'un çalışmaları, kimya alanında önemli bir adım oldu. J. B. Helmont ilk kez nicel deneyler yaptı. 17. yüzyılda Robert Boyle aracılığıyla mekanist atomizm öne çıktı. 18. yüzyılda Lavoisier, daha önce Stahl tarafından öne sürülerek Black Scheele ve Priestley gibi önde gelen kimyacılarca da kabul bulmuş olan flogiston (yanma sırasında maddelerin kaybettikleri temel öge) kuramını çürüttü; yanmanın oksijenle gerçekleştiğini ortaya çıkardı. 19. yüzyıl, Dalton'un atom teorisine ve Avogadro hipotezine (50 yıl boyunca unutulup sonradan Cannizzaro tarafından fark edildi) ve elektrokimyanın temellerinin atılmasına sahne oldu. Davy, elektrokimya yoluyla sodyum ve potasyumu keşfetti. 19. yüzyıl boyunca kimya gelişerek bugünkü durumuna yaklaştı. Bu yüzyılda Mendeleyev periyodik cetveli buldu; Kekulé benzenin halkalı yapısını ortaya çıkardı. Gibbs, kimyasal termodinamiği ve Bunsen, kimyasal spektroskopiyi buldu.
20. yüzyıl başlarında modern atom kuramı kimya kuramında da devrime yol açtı. Elementler arasındaki karşılıklı ilişkinin gizi çözüldü. O günden bu yana yeni teknikler (kromatografi, mikrokimya) ve yeni aygıtlarla (kızılötesi, nükleer-manyetik-rezonans ve kütle spektroskopları) birlikte kimya kuramı da gelişti. Bu gelişmeler sınai kimyayı ve biyokimyayı yakından etkiledi. Günümüz kimyacıları, çalışmalarını giderek molekül yapısı, kimyasal süreçlerin enerjileri ve tepkime mekanizmaları üzerinde yoğunlaştırmaktadırlar.
