KÖMÜR (Turba)
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
Katı yakacak olarak kullanılan, esas olarak karbondan oluşan, çok yaygın, sert, siyah madde. Doğada bulunan kömür yatakları 310 milyon yıl kadar önce başlayıp 30 milyon yıl kadar süren karbonifer ve permiyen dönemlerinde oluşmuştur.
Oluşum biçimi kesin olarak bilinmemekle birlikte, kaynağının, bugünkünden çok daha farklı iklim koşulları gösteren tropikal ve tropikal altı bölgelerdeki bitki artıkları oldukları sanılmaktadır. Fotosentez aracılığıyla bu bitkiler, dokularını oluşturan karmaşık organik maddeler meydana getirmişler, yaşamları sona erince de kalın turba tabakalarına dönüşmüşlerdir.
İklim koşullarının değişmesiyle, bu tabakalar deniz diplerinde kalıp, tortularla örtülmüşler ya da yerkabuğunun hareketleri sırasında yeraltında kalmışlardır. Üzerine çöken ağırlığın etkisiyle ya da yerkabuğunun katlanması sırasında meydana gelen muazzam basınç altında bu katmanlar kömürleşmişler, bildiğimiz kömür damarlarını oluşturmuşlardır. 1 metre kalınlığında bir kömür damarının oluşması için 20 metrelik bir tabakanın sıkışması gerektiği hesaplanmıştır. Kömürün sertliğini de sıkışma miktarı belirler.
Kömürler ya içerdikleri elementlerin, (karbon, hidrojen, oksijen, kükürt ve azot) oranına ya da nem, kül, uçucu madde ve karbon miktarlarına göre sınıflandırılırlar. Kömürün çürüyen dev eğreltiler ve bitki artıklarından oluşan turba ile başlayıp sırasıyla linyit, taşkömürü ve antrasitle sonuçlanan, kısaca yukarıda özetlenen başkalaşmanın ürünü olduğu, yaygın bir kabul görmüştür (son yıllarda kimi bulgular bu kuramı tartışma gündemine getirmişse de henüz değişik bir açıklama yapılamamıştır).
Kömürleşme yeni başladığı için, bitkisel özellik gösteren turbada karbon oranı % 55-60'dır. Çıkarıldığı zaman % 70-90'ı sudur. Kurutularak ahırların tabanına döşenir; ambalaj işlerinde ve aktif kömür yapımında kullanılır. Isıldeğeri azdır. Esmerden koyu siyaha kadar değişen renklerde olan linyitin karbon oranı %60-70, ısıldeğeri de 3000-5000 kcal/kg. arasındadır. İsli yanar. Termik santrallarda ve evlerde yakıt olarak kullanılır.
Taşkömürü, bitümlü kömür adıyla birkaç grupta incelenir. Karbon oranları % 75-90, ısıldeğerleri 6.000-8.000 kcal/kg. arasındadır. Bunlardan havagazı ve kok elde edilir. Değişik adlarla anılan çeşitleri vardır: Gaz kömürleri ya da yağlı kömürler uzun bir alevle yanar; daha yaşlı olan yağsız kömürlerin alevi kısadır. Isıtma amacıyla ve daha çok sanayide kullanılırlar. Antrasit, parlak siyah renktedir. Karbon oranı % 90-95, ısıldeğeri 8.000-8.500 kcal/kg. kadardır. Hemen hemen dumansız yanıp öteki kömürlerden çok daha az kül bırakır.
Bütün bu kömürler, özellikle de taşkömürü, madenkömürü adıyla da anılır. Yapay olarak elde edilen kömürler de vardır: Odun kömürü, kok kömürü, sömikok ve briket kömür (taşkömürü, kok, sömikok ve linyit tozlarının sıkıştırılarak kalıp hâline getirilmişi). Türkiye'de ilk kömür yatağı Havza'da, Uzun Mehmet tarafından bulundu (1829).
Yapılan hesaplara göre toplam kömür rezervi 2 milyar tondur. Linyit hemen her ilde bulunur. Taşkömürü ise başta Zonguldak olmak üzere, Antalya, Diyarbakır, Kastamonu'da çıkarılır. Zonguldak en büyük kömür havzasıdır. Türkiye'de yılda 4 milyon ton dolayında taşkömürü, 10 milyon ton dolayında da linyit çıkarılır.
"İnşallah"derse Yakaran..."İnşa" eder YARADAN.
