TÜRKMENİSTAN
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
Coğrafi Konum
Orta Asya'da devlet. Kuzeyde ve doğuda Kazakistan ve Özbekistan, güneyde Afganistan ve İran, batıda Hazar Denizi ile çevrilidir; yüzölçümü 488.100 km2; nüfusu 4.483.000 (1995); başkenti Aşkabad'dır. Esas olarak çöller ve yarı çöllerle kaplı (Karakum) geniş bir bölgeyi kapsayan ülke toprakları doğuda, alçak, kumluk ve körfezlerle parçalanmış (Kara Boğaz) bir kıyı şeridi olan Hazar Denizi boyunca uzanır. Karakum kanalı boyunca, Kopet Dağı'nın eteğinde veya Amu-Derya ve Murgab vadilerinde sadece kenar bölgeler (200 mm.'ye kadar yağış) meskûndur ve sulama yardımıyla ekilir.
Tarım ve Hayvancılık
Çoğunluğu Müslüman ve Türkmen kökenli olan nüfus kentleşmektedir. Koyun (Karakul) ve deve besiciliği yapılır. Pamuk, yağ bitkileri, zeytin, meyve, tütün yetiştirilir.
Madencilik
Kömür, petrol (Nebit Dağ ve Çeleken, Krasnodovsk'ta arıtılır) ve doğalgaz (Atçak, Şatlık), Kara Boğaz'ın tuzu, kükürt.
Ekonomi
Aşkabad'da (tekstil [pamuk]; makine ve elektronik alet imalatı), Çarcu (kimya) ve Krasnovodsk'ta (petrokimya) sanayiler bulunmaktadır.
Tarih
Göçebe bir halk olan Türkmenler hiçbir zaman sağlam bir devlet kuramadılar. XIX. yy'ın ikinci yarısında Rus egemenliği altına girdiler ve toprakları Türkistan'a bağlandı. 1917 Devrimi'nden yararlanarak toplumsal-devrimci geçici bir hükümet kurdular, ama bağımsızlık girişimleri Aşkabad (1919) ve Krasnovodsk'u (1920) işgal eden Bolşevikler tarafından hızla bastırıldı. Türkmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1924'te kuruldu.
1941'de Almanların ilerlemesinden sonra, bir kararnameyle Volga Almanları Özerk Sovyet Cumhuriyeti dağıtıldı ve aileleri XVIII. yy'dan beri bölgede yaşamakta olan Alman asıllı 700.000 Sovyet vatandaşı Urallar'ın ötesine aktarıldı. 22 Ağustos 1990'da egemenliğine kavuşan ve 27 Ekim 1991'de bağımsızlığını ilân eden Türkmenistan'da iktidardaki Türkmen Komünist Partisi, Aralık 1991'deki XXV. kongresinde partinin feshedilerek yerine Türkmenistan Demokratik Partisi'nin kurulmasına ve partinin başına Saparmurad Niyazov'un getirilmesine karar verdi.
Siyasi Hayat
Türkmenistan yönetimi içinde bulunulan aşamada çok partili sisteme geçilmesinin uygun olmadığı görüşünü savunurken, ülkede istikrara ihtiyaç duyulduğu, tek partili yönetimin farklı etnik unsurlar ve Türkmen kabileleri arasında ihtilaf ve sürtüşmelere yol açabileceği endişesi belirtildi. 18 Mayıs 1992'de parlamentoda oy birliğiyle kabul edilen yeni Türkmen anayasası 21 Haziran 1992'de halkoyuna sunuldu.
Başkanlık sistemi öngören ve cumhurbaşkanına geniş yetkiler tanıyan yeni anayasaya göre cumhurbaşkanı, aynı zamanda bakanlar kuruluna da başkanlık eder ve ileride meclisin onayına sunmak kaydıyla yasa düzenlemek hakkına sahiptir.Başbakan yardımcıları, bakanlar, hâkimler (belediye başkanı + vali) ve Yüksek Mahkeme üyeleri cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır. Cumhurbaşkanı gerekli görmesi halinde meclisi feshedilebilme hakkına sahiptir.
15 Ocak 1994'te yapılan referandumda cumhurbaşkanının görev süresi 2002 yılına kadar uzatıldı. 21 Aralık 1994'te gerçekleştirilen halkoylamasına tek aday olarak katılan Niyazov yeniden cumhurbaşkanı seçildi. Türkmenistan'da yasama gücü cumhurbaşkanı ile birlikte 5 yıl için seçilen "Halk Maslahatı" ve "Meclis" tarafından paylaşılmaktadır. Bir alt yasama organı niteliğinde olan 175 sandalyeli Meclis'ten çıkan kararlar daha sonra 60 sandalyeli Halk Maslahatı'na sunulmaktadır.
11 Aralık 1994 tarihinde yapılan seçimlerde kayıtlı bulunan 2 milyondan fazla seçmenin yüzde 99,8'i oylamaya katılmıştır. Türkmenistan Demokratik Partisi ve yerel makamların önerisi üzerine üst yönetim tarafından belirlenen adaylar arasından seçilen milletvekillerinin % 95'i Türkmen, % 2'si Rus, % 3'ü Özbek kökenlidir. Türkmenistan yönetim bakımından beş vilâyete ayrılır: Balkan, Ahal, Marı, Levap ve Taşavuz. Birleşmiş Milletler (Mart 1992) ve AGİT gibi uluslararası kuruluşlara üye olan Türkmenistan'da Rusya Federasyonu ile 1993'te (eylül, aralık) imzalanan ikili askerî antlaşmalar çerçevesinde ordu ve sınır birliklerinin Türkmen komutası altına alınması çabaları sürdürülmektedir.
"İnşallah"derse Yakaran..."İnşa" eder YARADAN.
